Κόμματα για την εποχή μας – 1o

Κόμματα, δηλαδή ενώσεις πολιτών που επιδιώκουν κάποιον κοινό σκοπό, προβλέπονται από όλα τα Συντάγματα όλων των δημοκρατικών κρατών. Είναι δηλαδή τα πολιτικά κόμματα θεσμός, παράγωγος της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

Στην αρχαία Αθήνα και σε άλλες ελληνικές πόλεις – κράτη, όπου λειτουργούσε η άμεση δημοκρατία, δεν υπήρχαν πολιτικά κόμματα, αλλά ομάδες πίεσης ή πολιτικές τάσεις, που πολλές φορές είχαν χαρακτηριστικές –ταξικές– ονομασίες, όπως π.χ. στη Σάμο, όπου υπήρχαν το «κόμμα» των πλουσίων, η Πλούτις, και το «κόμμα» των εργαζομένων, η Χερομάχα.

Οι «Πράσινοι» και οι «Βένετοι» του Βυζαντίου ήταν κόμματα μεταμφιεσμένα σε αθλητικούς συλλόγους, γιατί κάθε εποχή και κάθε κοινωνία έχει τα κόμματα που της ταιριάζουν.
Πολιτικά κόμματα της μορφής που ξέρουμε ιδρύθηκαν για πρώτη φορά τον 17ο αιώνα στην Ολλανδία και κατά τον 18ο στην Αγγλία.
Κόμματα εμφανίστηκαν βεβαίως και στην Ελλάδα, από καταβολής μάλιστα του Ελληνικού κράτους. Αμέσως μετά την Επανάσταση, εμφανίστηκαν τρία κόμματα, τα οποία, με σπάνια ομολογουμένως ειλικρίνεια, είχαν τις πραγματικές τους ονομασίες: Αγγλικό κόμμα, Γαλλικό κόμμα και Ρωσικό κόμμα, εφόσον εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα των αντίστοιχων «Προστάτιδων Μεγάλων Δυνάμεων».
Τα ελληνικά κόμματα σ΄ ολόκληρον τον 19ο αιώνα, ήταν κόμματα αρχηγικά – κομματαρχικά. Δεν είχαν κανενός είδους εσωτερική οργάνωση, ούτε καλά καλά πολιτικό πρόγραμμα. Υπήρχαν μόνο για την προβολή και προώθηση του αρχηγού τους στην εξουσία, συμφωνούσαν δηλαδή με τον αθάνατο ορισμό του Ροΐδη: «Κόμμα είναι ομάς ανθρώπων, γνωριζόντων ανάγνωσιν και ανορθογραφίαν, υγιών και αρτιμελών, μισούντων όμως πάσαν εργασίαν, οι οποίοι συνασπιζόμενοι πέριξ οιουδήποτε αρχηγού, τον προωθούν εις την εξουσίαν, με σκοπόν να τους εξασφαλίσει να ζώσι πλουσιοπαρόχως χωρίς να εργάζονται».

Αντίθετα, στην Ιόνιο Πολιτεία, δηλαδή στα υπό αγγλική κηδεμονία Επτάνησα, λειτουργούσαν κόμματα αρχών, ευρωπαϊκού τύπου, όπως το κόμμα των Ριζοσπαστών και στις αρχές του 20ου αιώνα εμφανίστηκαν και στην Ελλάδα κάποια κόμματα με πιο ανιδιοτελείς αρχές και οράματα, όπως το «κόμμα των Ιαπώνων», όπως ονομάστηκε η ομάδα Θεοτόκη – Γούναρη και το κόμμα των Φιλελευθέρων, το οποίο ήταν χωρίς αμφιβολία, το πρώτο «κόμμα αρχών» που λειτούργησε στην Ελλάδα, γιατί η ομάδα των «Ιαπώνων» γρήγορα διαλύθηκε.
Το Κόμμα των Φιλελευθέρων, ιδρύθηκε το 1910 (μετά το κίνημα των κατωτέρων αξιωματικών στο Γουδί το 1909) και, με αρχηγό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, πήρε τις εκλογές το 1911. Ο Βενιζέλος για να σπάσει το παλιό κομματαρχικό σύστημα που στηριζόταν κατά κύριο λόγο στους λεγόμενους «βλαχοδήμαρχους», άλλαξε ριζικά τη δομή της τοπικής αυτοδιοίκησης και κατάργησε τους αγροτικούς δήμους, δημιουργώντας στη θέση του τις κοινότητες.
Βεβαίως, συντομότατα το Κόμμα των Φιλελευθέρων μεταβλήθηκε σε αρχηγικό – ο κόσμος, τους οπαδούς και τα στελέχη του δεν τα έλεγε «φιλελεύθερους» παρά «βενιζελικούς» – και βαθμιαία από κόμμα αρχών έγινε καθεστωτικό κόμμα εξουσίας, με τις αναπόφευκτες συνέπειες: οικονομικά σκάνδαλα (θυμηθείτε το «θα τα φάωμεν ούλα» του Ιασωνίδη) και αυταρχισμό (αυτό ήταν το κόμμα που ψήφισε το «ιδιώνυμο», τον πιο ανελεύθερο νόμο του μεσοπολέμου).
Δεύτερο κόμμα αρχών, που εμφανίστηκε στην Ελλάδα ήταν το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (ΣΕΚΕ), που ιδρύθηκε το 1918, προσχώρησε στην Τρίτη Διεθνή και μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) το 1921. Ήταν για την εποχή του πραγματικό «κόμμα νέου τύπου», με καταστατικό, με καθορισμένο πολιτικό πρόγραμμα, με αιρετά διοικητικά όργανα, από το πολιτικό γραφείο και την κεντρική επιτροπή, ως τις περιφερειακές επιτροπές, με οργανώσεις βάσης, με ιδιαίτερη οργάνωση νεολαίας (την ΟΚΝΕ), κλπ.
Για μισόν αιώνα περίπου ήταν το μοναδικό κόμμα «νέου τύπου». Σήμερα δεν είναι πια το μοναδικό, γιατί όλα τα πολιτικά κόμματα, μηδενός εξαιρουμένου, έχουν υιοθετήσει την οργανωτική του δομή. Όλα έχουν κεντρικές επιτροπές, πολιτικά γραφεία, οργανώσεις βάσης και οργανώσεις νεολαίας, άσχετα αν στα όργανα αυτά δίνουν διαφορετικές ονομασίες. Όλα επίσης διαθέτουν καταστατικό, έχουν πολιτικό πρόγραμμα και εκλέγουν την ηγεσία και τον αρχηγό τους και φυσικά όλα ισχυρίζονται πως είναι «σύγχρονα κόμματα» (ο όρος «κόμμα νέου τύπου» αποφεύγεται).
Βέβαια έτσι ισχυρίζονται, γιατί η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Στην ουσία εξακολουθούν να είναι αρχηγικά κόμματα, που κατά τον ένα ή τον άλλον τρόπο ανταποκρίνονται στον ορισμό του Ροΐδη που προανέφερα. Ας θυμηθούμε τα «δικά μας παιδιά» του Μητσοτάκη ή τους «πρασινοφρουρούς» του ΠΑΣΟΚ. Το έδειξε άλλωστε πεντακάθαρα η πρόσφατη κρίση στη Νέα Δημοκρατία μετά την δεινή ήττα της στις βουλευτικές εκλογές της 4ης Οκτωβρίου, όταν αποδείχτηκε πως ελάχιστα στελέχη της Νέας Δημοκρατίας γνωρίζουν τι ακριβώς λέει το καταστατικό του κόμματος τους, εκτός του ότι, όπως εξακριβώθηκε, το καταστατικό αυτό ουδέποτε τηρήθηκε. Όσοι μιλάνε για την εκλογή του νέου προέδρου από τη βάση, κάνουν σα να μην ξέρουν πως είναι άγνωστο σε όλους πόσα μέλη έχει η Νέα Δημοκρατία. Εννοώ μέλη οικονομικώς ενεργά (και συνεπώς δικαιούμενα να ψηφίσουν στην εκλογή του προέδρου από τη βάση). Θα ήταν θέμα για κωμωδία αν δεν ήταν συστατικό της τραγωδίας που βιώνουμε δεκαετίες τώρα: το κόμμα που θα «επανίδρυε το κράτος» και θα νοικοκύρευε τον τόπο, να είναι τόσο ανοικοκύρευτο.

Στην ουσία τόσο η Νέα Δημοκρατία όσο και το ΠΑΣΟΚ εξακολουθούν να παραμένουν αρχηγικά κόμματα, όπως τον καιρό του Τρικούπη και του Δεληγιάννη ή έστω του Βενιζέλου και του Τσαλδάρη. Οπωσδήποτε, δε δεν είναι κόμματα αρχών. Κόμματα εξουσίας είναι, που η μακροχρόνια παραμονή τους μακριά από τον κεντρικό κορβανά τα αδυνατίζει, ενώ η μακροχρόνια κυβερνητική ευωχία τα διαφθείρει. Και στα δύο κόμματα ο αρχηγός μετράει. Οι δικές του αποφάσεις εφαρμόζονται. Τα λοιπά μέλη της ηγεσίας απλώς συγκατανεύουν. Αυτό το είχε διατυπώσει εύγλωττα, πριν πολλά χρόνια, ο κ. Κατσιφάρας (αυτός που κατά δήλωσή του, πριν τον πάρει ο Ανδρέας δεν τον ήξερε ούτε ο θυρωρός της πολυκατοικίας όπου έμενε): «Τι κεντρικές επιτροπές και σαχλαμάρες; Μαζευόμαστε και λέμε την κουβέντα μας, αλλά γίνεται αυτό που θέλει ο Αντρέας».

Βέβαια, να μην έχουμε αυταπάτες, δε θα μπορούσε να γίνει αλλιώς,. Έτσι όπως είναι συγκροτημένη η κοινωνία μας και έτσι όπως λειτουργεί η κοινοβουλευτική δημοκρατία, σε συνθήκες ασύδοτου καπιταλισμού, τα πολιτικά κόμματα μικρό μόνο ρόλο μπορούν να παίξουν. Ουσιαστικά, στη σημερινή μορφή της δημοκρατίας, όλες οι εξουσίες είναι υποδουλωμένες στην κυβέρνηση (δηλαδή στον πρωθυπουργό), η οποία κυβέρνηση, όχι μόνο ασκεί την εκτελεστική εξουσία αλλά έχει μετατρέψει τη νομοθετική (κοινοβούλιο) και τη δικαστική σε απλά όργανα επικύρωσης των πράξεων της. Με τη σειρά της η κυβέρνηση λειτουργεί ως εντολοδόχος ισχυρών ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων. Οι πραγματικοί κυβερνήτες της χώρας είναι άλλοι, αόρατοι, ανεξέλεγκτοι από το λαό και σε πολλές περιπτώσεις βρίσκονται στο εξωτερικό.
Βεβαίως και αυτοί ακόμα, όσο ισχυροί και αν είναι, έχουν την ανάγκη των κομμάτων, μια που το πνεύμα των καιρών αποκλείει την επιβολή κλασικής δικτατορίας. Γι΄ αυτό και επιδιώκουν να επηρεάζουν τα πολιτικά κόμματα (συνήθως με αφανείς προσφορές χρημάτων) αλλά και να έχουν με το μέρος τους την κοινή γνώμη, ώστε μέσω αυτής να κάνουν αποτελεσματικότερη τη δύναμη επηρεασμού τους. Φροντίζουν λοιπόν να αποκτήσουν τον έλεγχο:
α) ενός ραδιοτηλεοπτικού σταθμού,
β) μιας – δημοφιλούς κατά προτίμηση – ποδοσφαιρικής ομάδας και
γ) ενός εντύπου (εφημερίδας κατά προτίμηση ή στην ανάγκη περιοδικού).

Αν σκεφτείτε λίγο, θα δείτε πως αυτό συμβαίνει στον τόπο μας εδώ και πολλές δεκαετίες.
Ενδομύχως, το ότι τα κόμματα λειτουργούν ως ιμάντες μεταβίβασης ξένων εντολών, το έχουν αντιληφθεί πολλοί, ίσως η πλειοψηφία των ψηφοφόρων, αλλά οι περισσότεροι απλώς κάτι υποπτεύονται, δεν το έχουν ξεκαθαρίσει μέσα τους. Όλοι θέλουν να αλλάξει αυτή η παράλογη, άδικη, αποτελματωμένη και αντιπαραγωγική κοινωνία. Η κοινωνία της αναξιοκρατίας, στην οποία επιβραβεύονται και πλουτίζουν όσοι ελίσσονται, όσοι φοροδιαφεύγουν, ενώ τους έντιμους, τους συνεπείς στις υποχρεώσεις τους, τους φιλόπονους, τους δημιουργικούς, τους ονομάζουν, επιεικώς, «κορόιδα». Όλοι θέλουν την αλλαγή αλλά οι περισσότεροι δεν έχουν ξεκαθαρίσει ούτε ποιαν ακριβώς αλλαγή θέλουν ούτε πώς θα γίνει αυτή.
(συνεχίζεται)