Από όσα θυμάμαι από τον Φ.Ο.Μ. της Κατοχής

Άρθρο του Δημήτρη Σαραντάκου που δημοσιεύτηκε

στο περιοδικό «Α Σελάνα» της Μυτιλήνης

Ο Φιλοτεχνικός Όμιλος Μυτιλήνης πρέπει να ιδρύθηκε κατά τα τέλη της δεκαετίας του ΄20. Αυτό το συμπεραίνω από το εξακριβωμένο γεγονός πως ο πατέρας μου, που μετατέθηκε στο υποκατάστημα Μυτιλήνης της Εμπορικής Τράπεζας το 1924 και παντρεύτηκε εδώ το 1927, υπήρξε ενεργό μέλος του ΦΟΜ και πήρε μέρος στην παράσταση του έργου του Πιραντέλλο «Έτσι είναι αν έτσι νομίζετε». Μη έχοντας πρόσβαση στα αρχεία του Ομίλου, δεν είμαι βέβαιος για τις ακριβείς χρονολογίες. Με τη σειρά μου, υπήρξα και εγώ μέλος του ΦΟΜ κατά τη διάρκεια της Κατοχής και συγκεκριμένα από το φθινόπωρο του ΄43 και μετά και αυτό έγινε όχι τόσο από φιλοτεχνική διάθεσή μου, αλλά για … συνωμοτικούς λόγους.

Ας πάρω όμως τα πράγματα από την αρχή.

Τον τρίτο χειμώνα της Κατοχής ήταν πια για όλους μας φανερό πως τα δύσκολα είχαν περάσει. Δεν ήταν μόνο οι συνεχείς ήττες και υποχωρήσεις των χιτλερικών σε όλα τα μέτωπα, που μας γέμιζαν αγαλλίαση, ούτε πως  η τρομερή πείνα, με τις εκατοντάδες τους θανάτους ήταν πια παρελθόν. Ήταν κάποια αισιόδοξη ατμόσφαιρα που άρχισε να δημιουργείται στην κατεχόμενη χώρα. Αυτό βέβαια δεν έγινε απότομα. Από το χειμώνα του ΄41 – 42 άρχισε να κυκλοφορεί στον κόσμο η φήμη για την «Οργάνωση». Κανείς δεν έλεγε τ’ όνομά της και κανείς δεν ήξερε τα μέλη της, όλοι όμως μάντευαν πως ανάμεσα μας υπήρχε και δρούσε κάποια αόρατη δύναμη, που δε λογάριαζε τους Γερμανούς και τα τσιράκια τους.

Πολλά σημάδια μαρτυρούσαν την ύπαρξη και τη δράση αυτής της Οργάνωσης:
Η συστηματική διοργάνωση συσσιτίων για τα παιδιά και τους άπορους, η ίδρυση καταναλωτικών συνεταιρισμών σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες και τις τράπεζες, κάποιες αποδράσεις κρατουμένων μέσα από την Γκεστάπο, το ξαφνικό ζωντάνεμα συλλόγων που επί χρόνια αδρανούσαν …

Σιγά-σιγά πολλοί δείχνανε σα να μοιράζονταν ένα κοινό μυστικό. Ο καθένας κάτι είχε να πει, εμπιστευτικά, στον άλλον, λες και μετείχαν σε κάποια «συνομωσία», ελπιδοφόρα όμως συνομωσία, σα να περιμέναμε να γίνει σκόλη. Όπως διαπίστωσα, ο πατέρας μου, η μάνα μου και πολλοί φίλοι τους συμπεριφέρονταν σα να είχαν μυηθεί σ΄αυτή τη συνομωσία.

Το καλοκαίρι του ΄43 άρχισε να μου κάνει παρέα ο Τάκης ο Γιαννακόπουλος, που τον φωνάζαμε Γιαννάκα, συμμαθητής μου στο Γυμνάσιο. Ήταν ωραίο παιδί, με πλατύ μέτωπο, θεληματικό σαγόνι και γκρίζα μάτια, πολύ αγαπητός στους συμμαθητές μας. Η αλήθεια είναι πως μαζί του δεν είχα ως τότε πολλές φιλίες, γιατί εκείνος μεν ήταν φίλαθλος και ποδοσφαιριστής, με μέτριες επιδόσεις στα μαθήματα, εγώ δε ήμουν αγύμναστος, αντιπαθούσα το ποδόσφαιρο και μου άρεσε μόνο το κολύμπι και η πεζοπορία.

Οι διαφορές μας αυτές γεφυρώθηκαν από τη συμμετοχή μας στην κοινή υπόθεση, όταν τελικά μου έσκασε το μυστικό. Μου είπε πως ήταν οργανωμένος σε μιαν οργάνωση, την Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, και μου πρότεινε να οργανωθώ κι εγώ. Δέχτηκα χωρίς κανένα δισταγμό και το ίδιο βράδυ τα είπα όλα στον πατέρα μου, που αποδείχτηκε πως ήταν απόλυτα ενήμερος της «στρατολογίας» μου από τον Γιαννάκα, μια που αυτή η οργάνωση των νέων ανήκε σε μιαν ευρύτερη, στην καθαυτό «Οργάνωση», στην οποία, από τα τέλη του ΄41, ήταν κι ο πατέρας μου: στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Ώστε αυτό ήταν το όνομα της Οργάνωσης: ΕΑΜ.

Όπως γράφω πιο πάνω, κανείς δεν έλεγε την οργάνωση με το όνομα του, τουλάχιστον ως τα μέσα του ΄43. Ο πολύς ο κόσμος ίσως να μην ήξερε στ΄ αλήθεια το όνομα, ενώ τα οργανωμένα μέλη της, φυσικά,  δεν έλεγαν λέξη. Οι Γερμανοί, που βεβαίως ξέρανε, από όσα γίνονταν στην άλλη Ελλάδα, την ύπαρξη του ΕΑΜ, είχαν φάει τα λυσσακά τους να εξακριβώσουν αν υπήρχε και στο νησί μας. Έτσι όσους πέφτανε στα χέρια τους, για οποιαδήποτε αιτία, δεν παραλείπανε να ρωτάνε αν ήξεραν ή είχαν ακούσει για το ΕΑΜ. Όλοι χωρίς εξαίρεση δήλωναν πλήρη άγνοια. Μια φορά όμως κάποιος, στην τυπική πια ερώτηση:

“Ξέρεις ή έχεις ακούσει τίποτα για κάποιο ΕΑΜ;”

απάντησε με μεγάλη προθυμία

“Και βέβαια ξέρω”

“Και ποιοι είναι σ΄ αυτό; πού βρίσκονται, μπορείς να μας πεις;” τον ρώτησαν, μη πιστεύοντας τα αυτιά τους

“Βεβαίως. Αύριο αν θέλετε πάμε μαζί να σας δείξω”

Την άλλη μέρα το πρωί, ο τύπος οδήγησε μια κουστωδία ένοπλους γκεσταπίτες στην Απάνω Σκάλα και τους έδειξε ένα κτίριο με την επιγραφή “Εταιρεία Αλιπάστων Μυτιλήνης – ΕΑΜ”

“Να εκεί είναι” τους λέει, “παστώνουν σαρδέλες” πρόσθεσε εμπιστευτικά….

Την άλλη βδομάδα ο Γιαννάκας με ειδοποίησε πως την Τετάρτη το βράδυ, 25 Νοεμβρίου 1943 (θυμάμαι ακόμα τη ημερομηνία) θα συνεδρίαζε για πρώτη φορά η ομάδα μας. Πήγα με καρδιοχτύπι και με κάποια μυστική έξαρση. Θα συμμετείχα σε κάτι πρωτόγνωρο και σημαντικό, που είχε όμως πολλά στοιχεία ρομαντισμού. Κάτι σαν συνομωσία κατά του καταχτητή, κάτι που ανακαλούσε μνήμες από τη Φιλική Εταιρεία. Συναντηθήκαμε στον Ταρλά και καθώς είχε πέσει το σκοτάδι, για να αναγνωριστούμε σφυρίζαμε μια μελωδία από τον Πέερ Γκυντ, που την είχαμε ακούσει την προηγούμενη βραδιά, όταν είδαμε στη “Σαπφώ” μια γερμανική ταινία μ΄ αυτόν τον τίτλο και μας είχε αρέσει πολύ.

Η συνεδρίαση έγινε στο σπίτι του Χρήστου του Σαραντίδη, που είχε τελειώσει πέρσι το Πρακτικό Λύκειο και τώρα δούλευε ηλεκτροτεχνίτης. Την ομάδα μας την αποτελούσαν εφτά παιδιά, όλοι μαθητές του Γυμνασίου ή του Πρακτικού Λυκείου: ο Τάκης ο Γιαννάκας, ο Τάκης ο Παπαθανασίου, ο επιλεγόμενος  Απτάλης, ο Κώστας ο Κασκαμπάς, ο Τζίμης ο Φράγκου, ο Γιώργος ο Αγιασώτης και εγώ.

Τελευταίος ήρθε ο «καθοδηγητής», ο Αντρέας, ένας λεπτός ξανθός νεαρός, γύρω στα είκοσι. Χωρίς καμιά εισαγωγή μπήκε κατ΄ ευθείαν στο θέμα. Μας προσφώνησε “συναγωνιστές”, μας εξήγησε τους σκοπούς και τα ιδανικά της ΕΠΟΝ, μας έδωσε τους κανόνες του συνωμοτισμού και μας έβαλε τα πρώτα καθήκοντα μας: κυρίως να συγκεντρώνουμε πληροφορίες για τις κινήσεις των Γερμανών και να οργανώσουμε τη διάδοση των ανακοινωθέντων των ξένων ραδιοσταθμών στον κόσμο.

Τον παρατηρούσα και τον άκουγα με κάποια απογοήτευση. Περίμενα κάτι το θερμότερο και πιο συναισθηματικό και το κοφτό και απότομο ύφος του, καθώς και τα ψυχρά γκριζογάλανα μάτια του με απώθησαν. Όταν ο Κώστας τον ρώτησε αν θα μας έδιναν όπλα και αν θα βγαίναμε στο βουνό, του εξήγησε με το ίδιο κοφτό ύφος, πως για την ώρα και με τις δοσμένες πολιτικο-στρατιωτικές συνθήκες, τέτοιο ζήτημα δε  μπαίνει για μας.

Ο Κώστας δεν είπε τίποτα αλλά ζάρωσε λίγο. Τα ίδια συναισθήματα φαίνεται πως προκάλεσε ο καθοδηγητής και στους υπόλοιπους της ομάδας, γιατί τις άλλες μέρες, καθώς ανταλλάσσαμε τις εντυπώσεις μας από την πρώτη συνεδρίαση, ο Απτάλης τον χαρακτήρισε “τρομοκράτη”. Με τον καιρό όμως διαπίστωσα πως, παρά την εμφάνιση του, ο “τρομοκράτης” ήταν στην πραγματικότητα πολύ ζεστό και καλοσυνάτο παιδί. Η εξωτερική του εμφάνιση ήταν ίσως κάποια αμυντική πανοπλία.

Από τα πρώτα «συνωμοτικά» μέτρα που πήραμε, ήταν και η εγγραφή μας στον Φιλοτεχνικό Όμιλο, που στεγαζόταν τότε στην αγορά, στη Στοά Γρηγορίου. Ο Αντρέας μας εξήγησε πως η ξαφνική ταχτική παρέα εφτά, ως χτες αγνώστων μεταξύ τους, νεαρών, ίσως κινούσε την περιέργεια και, γιατί όχι, την υποψία των γνωστών και των συμμαθητών μας, και οι υποψίες να φτάνανε ως τους Γερμανούς. Γι΄ αυτό θα έπρεπε να βρεθεί κάποια εύλογη εξήγηση. Η συμμετοχή όλων μας στον Όμιλο ήταν το καλύτερο πρόσχημα. Εκτός που ήταν από καιρό σε δικά μας χέρια, ο Όμιλος ήταν ένας πολύ παλιός, ιστορικός θα έλεγα, σύλλογος, με αξιόλογη δράση και πολύ καλό όνομα στην πόλη μας.

Από την αρχή μου άρεσε στον Όμιλο. Βρήκα εκεί ένα πολύ ανεβασμένο περιβάλλον, πολλά νέα παιδιά, μεγαλύτερά μου μερικά χρόνια, με μεταδοτική ζωντάνια και κέφι. Ήταν ο Αργύρης ο Αραβανόπουλος, ο Ραπίτης, ο Λευτέρης, που δε θυμάμαι πια το επώνυμό του αλλά δεν ξεχνώ την ευθυμία και την πειραχτική του διάθεση. Δυο από τα μέλη του Ομίλου, ο Παναγιωτόπουλος και ο Μπράντης παίζανε συχνά “α κατρ μαιν” στο πιάνο, που διέθετε ο ΦΟΜ και είχαν συνθέσει δυο “εμβατήρια”. Το τούρκικο και το βουλγάρικο. Στο τούρκικο εμβατήριο τα λόγια ήταν όλες οι τουρκικές λέξεις που είχαν παρεισφρύσει στη λεσβιακή διάλεκτο, ατάκτως εριμμένες:

Γιαγνίς-ολντού μπιλμέμ, καρντάς
μιντέρ, γκιρίζ, ταχτέρ-ταχτέρ

και ούτω καθ΄εξής. Η “επωδός” ήταν

τσικμά σουκάκ – τσιλίκ τσουμάκ
τσιλίκ τσουμάκ- τσικμά σουκάκ

Στο βουλγαρικό, ελλείψει αυθεντικών  βουλγαρικών λέξεων (πού να τις βρουν άλλωστε) είχαν επινοήσει  δικές τους. Και τα δύο όμως είχαν ωραία μουσική – του  τουρκικού μάλιστα θύμιζε αχνά την «αλά τούρκα» του Μότσαρτ – και τα τραγουδούσαμε εν χορώ.

Στον ΦΟΜ γνώρισα και τον Θανάση τον Πολυχρονιάδη. Βέβαια δε γίναμε τότε φίλοι, γιατί η διαφορά ηλικίας ήταν σημαντική, μαθητής Γυμνασίου εγώ, απόφοιτος της Παιδαγωγικής Ακαδημίας εκείνος. Μας συνέδεσε όμως το γεγονός πως είχαμε και οι δύο οργανωθεί στην ΕΠΟΝ. Ανέβασε, τότε, ο ΦΟΜ το «Στραβόξυλο» του Ψαθά, σε σκηνοθεσία του Στρατή Παρασκευαΐδη ή «Παράξενου», με πρωταγωνιστές τον Βουλαλά, που έπαιζε τον κύριο Μαρουλή, δηλαδή το Στραβόξυλο και τον Θανάση, που ερμήνευε το ρόλο του Περικλή, του αφελή και κάπως κουτού κλητήρα του Στραβόξυλου. Παίζανε ακόμα η Λιανά, η Σιμόνη Κανόνη, ο Γιώργος Παναγιωτόπουλος και άλλοι εξαιρετικοί ερασιτέχνες ηθοποιοί.
Δεν ξέρω αν οφειλόταν στη διδασκαλία του Στρατή Παρασκευαΐδη ή στο ταλέντο του Θανάση, αλλά το παίξιμό του δεν ήταν απλή ερμηνεία, ήταν πραγματική δημιουργία. Από τότε, ερχόμενος στην Αθήνα, είδα άλλες τρεις φορές την κωμωδία του Ψαθά, με σπουδαίους ηθοποιούς, αλλά κανείς δε συγκρινόταν με τον «Περικλή» του Θανάση.

Ο Θανάσης ήταν, από τότε, δεινός αφηγητής ανεκδότων και εύθυμων ιστοριών και όπως είναι φυσικό γινόταν το κέντρο της παρέας. Ένα χειμωνιάτικο βράδυ, πολλά μέλη του ΦΟΜ καθόμασταν στο εντευκτήριο του Ομίλου, που βρισκόταν στον πρώτο όροφο ενός κτιρίου της στοάς Γρηγορίου και φλυαρούσαμε, με εύθυμη διάθεση, περί ανέμων και υδάτων, ενώ στο πιάνο ο Γιώργος ο Παναγιωτόπουλος αυτοσχεδίαζε ένα είδος μουσικής υπόκρουσης της κουβέντας μας. Τότε άνοιξε η κεντρική τζαμόπορτα και μπήκε … ένα λυκόσκυλο, πίσω του δε ο γιγαντόσωμος Χανς Βούντερλιχ, διοικητής της Γκεστάπο, κρατώντας το δερμάτινο μαστίγιό του, που ποτέ δεν αποχωριζόταν!
Παγώσαμε όλοι. Ο Βούντερλιχ ήταν διαβόητος για τις μεθόδους «ανάκρισης» που εφάρμοζε, ο ίδιος  προσωπικά στους κρατουμένους με την ενεργό συμμετοχή του λυκόσκυλου. Μόνο που αυτή τη φορά δε φαινόταν να έχει κακές προθέσεις. Φαίνεται πως, περνώντας στην αγορά, άκουσε τα γέλια μας και το πιάνο και υπέθεσε πως ήταν κάποιο κέντρο διασκέδασης. Αφού του δόθηκαν οι σχετικές εξηγήσεις από τον Βουλαλά σε μίγμα ελληνογερμανικών, θρονιάστηκε στον κεντρικό καναπέ, με το λυκόσκυλο ξαπλωμένο στα πόδια του και λέει στον Παναγιωτόπουλο

«Εσύ, παίξε Λιλή Μαρλέν»

Ο Γιώργος συμμορφώθηκε, αλλά από την ταραχή του έπαιξε το δημοφιλές τραγουδάκι τόσο άσκημα, που ο Απτάλης δεν κρατήθηκε και μου ψιθύρισε

«Να δεις που θα βγάλει το πιστόλι του και θα τον εκτελέσει»

Ύστερα από λίγο ο γκεσταπίτης σηκώθηκε, μας χαιρέτησε και έφυγε ακολουθούμενος από το σκυλί του. Ανασάναμε.

 

Θα μπορούσα να πω πολλά ακόμη για την ατμόσφαιρα , τις συζητήσεις και τις δραστηριότητες μας στον ΦΟΜ αλλά σεβόμενος την υπομονή των αναγνωστών και τη χωρητικότητα των σελίδων της «Σελάνας» σταματώ.

Η φωτογραφία είναι παρμένη από τον ιστότοπο της Κολεκτίβας «Βραχόκηπος»

Οι εικονιζόμενοι είναι ο Νότης Παναγιώτου και Αργύρης Αραβανόπουλος,
επίλεκτα μελη του ΦΟΜ, σε άλλου τύπου δραστηριότητες

 

 

 

Για το Μουντιάλ, λοιπόν!

Ένα κείμενο του Δημήτρη Σαραντάκου που δημοσιεύτηκε στις 25/07/2010στα «Αιγινήτικα Νέα» και

στις 27/07/2010 στο «Εμπρός» με τίτλο «Περί ποδοσφαίρου και δε συμμαζεύεται»

Τώρα που τέλειωσε το Μουντιάλ και μπορεί ο μέσος άνθρωπος να ανοίξει την τηλεόρασή του για να ακούσει ειδήσεις ή να δει μια ταινία ή ένα ντοκιμαντέρ, χωρίς να πέσει απάνω σε ματς, ας πω κι εγώ την άποψη μου για το δημοφιλές αυτό σπορ.

Σας εξομολογούμαι λοιπόν το κρίμα μου: ποτέ μου δεν υπήρξα φίλος του ποδόσφαιρου. Το αντίθετο μάλιστα αντιπαθώ αυτό το σπορ, γιατί πιστεύω πως μακρινή μόνο σχέση έχει με τον αθλητισμό. Στην πραγματικότητα εξυπηρετεί άλλους στόχους.

Προκειμένου για τους μικρούς ποδοσφαιρικούς ομίλους της γειτονιάς, ή των μικρών πόλεων και χωριών, είναι ένα μέσον, για τους μεν εφήβους και νέους να εκτονωθούν από την ζωτικότητα τους, για κάποιους άλλους, πολύ λίγους φυσικά, τρόπος να βγάλουν κανένα φράγκο, είτε ξεπουλώντας στον αντίπαλο το παιχνίδι (ονόματα δε λέμε), είτε διαχειριζόμενοι καταλλήλως (ξέρουμε τώρα) τη χορηγία από τη δημοτική αρχή, η οποία κατά κανόνα στον αθλητισμό (που εδώ πάντα ταυτίζεται με το ποδόσφαιρο) δίνει δεκαπλάσια από όσα δίνει στον πολιτισμό. Μπορεί ακόμα για κάποιους φιλόδοξους, που βλέπουν μακριά, να αποτελεί εφαλτήριο για τη σταδιοδρομία τους στην πολιτική.

Όσο για τις μεγάλες ποδοσφαιρικές ομάδες, αυτές είναι σκέτες οικονομικές επιχειρήσεις, που προσπορίζουν στον κάτοχο του κρίσιμου πακέτου των μετοχών, όχι μόνο χοντρή «κονόμα», αλλά και κύρος, επιρροή και δύναμη. Γιατί πώς να το κάνουμε, το ποδόσφαιρο, μαζί με την τηλεόραση, αποτελούν το σύγχρονο όπιο του λαού. Είναι χαρακτηριστικό πως  κάθε παράγοντας, που θέλει να επηρεάζει τις πολιτικές εξελίξεις επιδιώκει να εξασφαλίσει:

τον έλεγχο μια μεγάλης ποδοσφαιρικής ομάδας

τον έλεγχο ενός καναλιού της τηλεόρασης ή έστω ενός ραδιοσταθμού και

πακέτο μετοχών σε μια Τράπεζα

Τώρα θα μου πείτε, πώς είναι δυνατόν, κάποιος, άλλου είδους, παράγοντας της ζωής του τόπου, άνθρωπος ομολογουμένως έξυπνος, μετρημένος και οπωσδήποτε έντιμος, να δεχτεί να γίνει πρόεδρος μια τέτοιας μεγάλης επιχείρησης; Αυτό είναι κάτι που δε μπόρεσα ακόμα να καταλάβω, αλλά δεν ξέρω γιατί, μου θυμίζει ένα παλιό ίνδαλμά μου, που ξεκίνησε να αναμορφώσει τη μιαν από τις δύο υπερδυνάμεις και κατάντησε στο τέλος να διαφημίζει πίτσες!

Πριν από πολλά χρόνια είχα την τιμή και την ευτυχία να γνωρίσω προσωπικά τον ποιητή Ασημάκη Πανσέληνο, ο οποίος στο ποίημά του «Ποδοσφαιρικό ματς» με εκφράζει απόλυτα και γι΄ αυτό θα κλείσω μ΄ αυτό το σημείωμά μου

Εικοσιδυό λεβέντες και μια μπάλα
τις ώρες της δουλειάς και της σχολής μας
με ιδανικά τις γέμισαν μεγάλα,
να φτιάξουν, λέει, το μέλλον της φυλής μας.
Πόδια στραβά, στραβά μυαλά και χέρια,
κωλοπηδούν να πιάσουνε τ’ αστέρια!

*

Ορμούν, χτυπούν και κουτουλούν σα βόδια,
να βρουν το νόημα της ζωής στην πάλη,
όλο τους το μυαλό πήγε στα πόδια
και λες κλοτσούν πια τ’ άδειο τους κεφάλι
και ζουν κι αυτοί κι ο λαός μια καταδίκη
ανάμεσο στην ήττα και  στη νίκη.

*

Νοικοκυραίοι φτωχοί μαγαζατόροι
κινούν νωρίς τ’ απόγεμα σα λύκοι,
της ζωής οι νικημένοι, με το ζόρι,
της νίκης ν’ απολάψουν τ’ αλκολίκι
και κλειούν σ’ ενός μαντράχαλου τα σκέλια
του κόσμου την αρχή και τη συντέλεια.

*

Κι ύστερα χουγιαχτό, βουή και χτύπος
και δεν έχει προβλήματα η ζωή,
καλά που ’ναι κι ελεύτερος ο τύπος,
για να μαθαίνει ο κόσμος το πρωί
πόσο κλοτσάει με νόηση ένα χαϊβάνι
κι η Λίζα η Τέιλορ έρωτα πώς κάνει.

*

Στείρα καρδιά και δύναμη τυφλή,
παράγουν ήρωες μαζικά στους τόπους.
Ω, κι αν βρισκόταν δυο άνθρωποι δειλοί,
να σώσουν απ’ τους ήρωες τους ανθρώπους
που ζουν σ’ ενός πολέμου πες τη δίνη,
για να ξεσυνηθίζουν την Ειρήνη.

*

Κι ω να βρισκόταν και στον κόσμο μια άκρη
που η χλαλοή του ματς να μην τη σκιάζει
να υπάρχει μια χαρά και μες στο δάκρυ
κι ένας καημός στων κοριτσιών το νάζι,
της Κυριακής χρυσή να πέφτει η εσπέρα
χωρίς κραυγή πολέμου και φοβέρα.

***

Η γελοιογραφία του Μίνου Αργυράκη, είναι παρμένη από παλαιότερη ανάρτηση του μπλόγκερ Allu Fun Marx με τίτλο «Ποδοσφαιρική νευρασθένεια»

Να θυμηθούμε τον Μπρεχτ

Άρθρο του Δημήτρη Σαραντάκου
που δημοσιεύτηκε στις 20/07/2010 στο Εμπρός

Σε συνέδριο «για την υπεράσπιση της κουλτούρας», που έγινε στο Παρίσι το 1935, ο Μπέρτολτ Μπρεχτ παρουσίασε ένα σχετικά σύντομο αλλά εξαιρετικά περιεκτικό και εύστοχο κείμενο με τον τίτλο: «Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια». Αξίζει τον κόπο να το ξαναδούμε, ιδίως να το έχουν στο μυαλό τους όσοι καταγίνονται με το γράψιμο σε εφημερίδες και περιοδικά.

Γράφει λοιπόν ο Μπρεχτ:
«Όποιος σήμερα θέλει να πολεμήσει την ψευτιά και την αμάθεια και να γράφει την αλήθεια, έχει να ξεπεράσει το λιγότερο πέντε δυσκολίες:
1. Πρέπει να έχει το θάρρος να γράφει την αλήθεια, που παντού την καταπνίγουν.
2. Να έχει την εξυπνάδα να την αναγνωρίσει, παρ’ όλο που τη σκεπάζουν παντού.
3. Να έχει την τέχνη να την κάνει εύχρηστο όπλο.
4. Να διαθέτει την κρίση σε ποιους θα την πει, ώστε στα χέρια τους η αλήθεια να αποχτήσει δύναμη.
5. Τέλος, να έχει την πονηριά για να τη διαδώσει, κάτω από τη μύτη αυτών που ελέγχουν τα μέσα πληροφόρησης.
Νομίζω πως δεν υπάρχει καλύτερος οδηγός για όποιον θέλει να γράφει, ανεξαρτήτως αν κάποτε δημοσιευτούν ή όχι τα κείμενά του.
Αν θέλουμε, για παράδειγμα, να γράψουμε για τη σημερινή οικονομική και πολιτική κρίση, κινούμενοι μέσα στο πνεύμα του Μπρεχτ, νομίζω πως πρέπει να ξεκινήσουμε με τη σωστή χρήση των λέξεων και των όρων. «Αρχή σοφίας, ονομάτων επίσκεψις» που λέγανε και οι Αρχαίοι ημών (πιο συγκεκριμένα, ο Αντισθένης).

Ας αρχίσουμε λοιπόν με τον όρο κρίση. Για ποια κρίση μιλάμε; Γιατί δεν υπάρχει μία αλλά τρεις, τουλάχιστον, κρίσεις: Η κρίση του κεφαλαίου (μείωση κερδών, χρεωκοπία επιχειρήσεων, υπολειτουργία εγκαταστάσεων), η κρίση των δημόσιων οικονομικών (αύξηση των ελλειμμάτων και του δημόσιου χρέους, μείωση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος) και η κρίση της εργασίας (αύξηση της ανεργίας, μείωση των μισθών, απώλεια ασφαλιστικών και εργασιακών δικαιωμάτων).
Εφόσον λοιπόν δεν πρόκειται για μία και ενιαία κρίση, δεν μπορεί να μιλάμε για κάποια ενιαία και καθολικά αποδεχτή πρόταση για την έξοδο από την κρίση.

Το δεύτερο βήμα είναι να διαχωρίσουμε τις αλήθειες από τα ψέματα, γιατί τόσο οι διάφοροι κυβερνητικοί παράγοντες όσο και τα παπαγαλάκια τους στον Τύπο και την Τηλεόραση, μας έχουν φλομώσει στα ψέματα.
Ψέμα είναι πως το ελληνικό δημόσιο χρέος, που πλησιάζει στα 120% του ΑΕΠ, είναι από τα μεγαλύτερα του κόσμου. Της Ιαπωνίας είναι 200% και πολλών άλλων ισχυρών, υποτίθεται, οικονομιών, ανώτερο από το δικό μας.
Ψέμα είναι πως το δημόσιο χρέος αυξήθηκε λόγω των κοινωνικών παροχών και της αύξησης των μισθών. Κατά την 35ετία 1975 – 2005, το δημόσιο χρέος το αύξησαν η μείωση των φορολογικών συντελεστών στα κέρδη του κεφαλαίου και στη μεγάλη περιουσία, από 45% – 40% (το 1981) στο 25%, και οι ιδιωτικοποιήσεις κερδοφόρων τομέων και επιχειρήσεων, που στέρησαν από τον κρατικό προϋπολογισμό σημαντικά έσοδα.
Ψέμα είναι πως έχουμε υπερβολικά πολλούς δημόσιους υπάλληλους. Η Δανία, η Σουηδία, η Ολλανδία και η Ιταλία έχουν, αναλογικά με τον πληθυσμό τους, πολύ περισσότερους. Απλώς εκεί ο κρατικός μηχανισμός είναι σωστά οργανωμένος, η Διοίκηση έχει αποδεσμευτεί από την Κυβέρνηση και συνεπώς εκεί οι δημόσιοι υπάλληλοι δουλεύουν.

Το τρίτο βήμα είναι να διαλέξουμε ανάμεσα στον καναπέ και την τηλεόραση από τη μία και στη συζήτηση και τη δράση, από την άλλη. Να διαλέξουμε δηλαδή αν θα είμαστε παθητικοί θεατές και άκριτοι καταναλωτές ή ενεργοί και υποψιασμένοι πολίτες.
Θα πρέπει να δείξουμε στους γνωστούς και φίλους πως σήμερα γίνεται, σε παγκόσμια κλίμακα, αναμέτρηση ανάμεσα στον κόσμο του Κεφαλαίου και τον κόσμο της Εργασίας, μεγαλύτερη ίσως από εκείνη που ακολούθησε την κρίση του 1929 και η οποία κλόνισε κυριολεκτικά τα θεμέλια του καπιταλισμού. Μόνο που η μόνη δύναμη που θα μπορούσε να επιταχύνει την ανατροπή του ήταν τότε απασχολημένη με τη λύση του προβλήματος αν ο Μπουχάριν, ο Κάμενεφ και ο Ζηνόβιεφ ήταν προδότες ή όχι.

Τελικά η κρίση αυτή, που προκάλεσε από τη μια μεριά τα Λαϊκά Μέτωπα και από την άλλη την άνοδο του Φασισμού, λύθηκε μόνο με τον παγκόσμιο πόλεμο. Μόνο που σήμερα παγκόσμιος πόλεμος δεν έχει προοπτική. Εξ αιτίας των πυρηνικών όπλων θα κατέληγε σε αυτοκτονία της Ανθρωπότητας. Γίνονται βέβαια παντού μικροπόλεμοι, αλλά αυτοί δε λύνουν το πρόβλημα.

Η λύση θα έρθει από αλλού: Όταν γίνει κοινή συνείδηση πως μια επιχείρηση μπορεί θαυμάσια να λειτουργήσει χωρίς κεφαλαιούχους, είναι όμως αδύνατο να σταθεί έστω και μια μέρα χωρίς τους εργαζόμενους σ’ αυτήν.

Φωτογραφικό αφιέρωμα στο Αιγενίτικο καλοκαίρι

Καλοκαίρι στην Αίγινα είναι…

(περάστε το ποντίκι πάνω στις φωτογραφίες για να διαβάσετε τη λεζάντα τους, πατήστε για να τις δείτε μεγαλύτερες)

Οι ίδιες φωτογραφίες σε slideshow:

Το σλάιντ απαιτεί την χρήση JavaScript.

(φωτογραφίες και σχόλια από τη Λένα)

Κι αν διαλυθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση;

Άρθρο του Δημήτρη Σαραντάκου
που δημοσιεύτηκε στις 13/07/2010 στο Εμπρός

Θυμάμαι, πως αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση, ΠΑΣΟΚοι, ΚΚΕδες και λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις, διαδηλώναμε κάθε τόσο και με οποιαδήποτε αφορμή στους δρόμους της Αθήνας, δημιουργώντας προβλήματα στην κυκλοφορία. Ανεξαρτήτως δε του στόχου και των διεκδικήσεων κάθε διαδήλωσης, ένα σύνθημα ήταν πολύ δημοφιλές και είχε γενική χρήση: «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ – το ίδιο συνδικάτο».
Στα 35 χρόνια που μεσολάβησαν, πολλά πράγματα άλλαξαν ριζικά. Η ΕΟΚ εξελίχθηκε στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΠΑΣΟΚοι μεταλλάχθηκαν σε ένθερμους οπαδούς του «ίδιου συνδικάτου». Μόνο οι ΚΚΕδες, άντε και τμήμα από τις «λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις», εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν το «ίδιο συνδικάτο» αρνητικά ή έστω με δυσπιστία και επιφύλαξη.
Ήτανε τότε στην παρέα μας (των ΚΚΕδων δηλαδή) και ο Αντρέας, παλιός αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, άνθρωπος του κρασιού – ήταν άλλωστε οινολόγος κατ’ επάγγελμα -, κεφάτος και καλαμπουρτζής. Μολονότι μας περνούσε κάπου 15 χρόνια, συμμετείχε ισοτίμως, τόσο στις πορείες και τις διαδηλώσεις, όσο και στα γλέντια μας.
Όταν όλα δείχνανε πως ο άλλος Αντρέας, ο μεγάλος, τα γύριζε και πως τελικά θα συναινούσε να ενταχθούμε και να ενσωματωθούμε στην «Ευρώπη των 9» που κατόπιν έγινε «Ευρώπη των 15» και τελικά Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν έχασε το κέφι του.
«Να μου το θυμάστε, παιδιά. Με την είσοδό μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα της μεταδώσουμε τα μικρόβια της τσαπατσουλιάς, της ανοργανωσιάς και της διχόνοιας, που 150 χρόνια τώρα χαρακτηρίζουν το ελληνικό κράτος. Και τελικά θα τη διαλύσουμε.»

Δεν ξέρω αν θα επαληθευθεί η προφητεία του παλιού μας συντρόφου. Εκείνο όμως που ξέρω είναι πως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν εξελίχθηκε καθόλου καλά. Όχι μόνο δεν έγινε η «Ευρώπη των Λαών», όπως την ονειρεύτηκαν πολλοί καλοπροαίρετοι αριστεροί, αλλά ούτε δείχνει πως τείνει προς κάτι τέτοιο. Δεν κατόρθωσε καν να γίνει πολιτική ένωση, αλλά παραμένει οικονομική σύμπραξη, στην οποία κουμάντο κάνουν οι οικονομικώς ισχυρότεροι εταίροι.
Δεν απόχτησε ποτέ αιρετή κυβέρνηση. Την «Κομισιόν», δηλαδή την κυβέρνησή της, την αποτελούν διορισμένοι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων των κρατών-μελών. Το αιρετό «ευρωκοινοβούλιο» είναι ουσιαστικά συμβουλευτικό όργανο, χωρίς πραγματική εξουσία. Η συμφωνία του Μάαστριχ, που καθορίζει την εσωτερική δομή και λειτουργία της Ένωσης, παρουσιάζει σοβαρά κενά, που δυσκολεύουν τη λειτουργία της.

Τέλος, και το κυριότερο, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έγινε κάποιος ενιαίος πολιτικός και οικονομικός οργανισμός, μια ομοσπονδία, που θα στεκόταν ισότιμα δίπλα στις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Κίνα. Η Αγγλία, η πάλαι ποτέ θαλασσοκράτειρα, που κατάντησε η «Φιλιππινέζα» της Αμερικής, λειτουργεί μέσα στην Ένωση σαν πράκτοράς της, ενάντια στη Γαλλία – Γερμανία. Φαίνεται πως έχουν διαμορφωθεί μέσα στην Ένωση τρεις ομάδες κρατών, με σοβαρότατες διαφορές στην οικονομική και κοινωνική τους υπόσταση και στις επιδιώξεις τους:

Οι πλούσιες χώρες του Βορρά: Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Αυστρία, Δανία, Σουηδία και Φινλανδία,
οι χώρες του Νότου: Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, Κύπρος και Μάλτα
και οι χώρες της Ανατολής: Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Λιθουανία, Λετονία και Εσθονία.
Να μην ξεχάσω την Ιρλανδία, που μολονότι γεωγραφικώς ανήκει στον Βορρά, κατατάσσεται στην ομάδα του Νότου.
Υπάρχουν επίσης άλλες τρεις ευρωπαϊκές χώρες, που δε θέλησαν να μπουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Η Ελβετία, η Ισλανδία και η Νορβηγία.

Η Ελβετία, η παράδοξη αυτή χώρα με τρεις επίσημες γλώσσες, δύο θρησκευτικά δόγματα και με 11% οικονομικούς μετανάστες, αλλά ταυτόχρονα με αδιατάρακτη επί αιώνες σταθερότητα και ευημερία, δε μετέχει σε κανέναν διεθνή οργανισμό, βάσει του Συντάγματός της.

Η Ισλανδία πάλι, μια νησιωτική χώρα με μόλις 320.000 κατοίκους, που γνώρισε πρωτοφανή ευημερία χάρη στο ψάρεμα ρέγγας και βακαλάου και την εξαγωγή των προϊόντων του, εξ αιτίας της ασύδοτης πολιτικής των τριών τραπεζών της, οι οποίες επενδύσανε τα δισεκατομμύρια των καταθέσεων των πελατών τους σε τοξικά προϊόντα αμερικανικών τραπεζών, μετά την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης στην Αμερική με την κατάρρευση της Λήμαν Μπράδερς, κήρυξε πτώχευση, πριν δύο χρόνια.
Η κυβέρνησή της, όμως, ενδίδοντας στη λαϊκή αγανάκτηση, που εκδηλώθηκε με πρωτοφανείς για τη γαλήνια αυτή χώρα διαδηλώσεις και ταραχές, δεν εφάρμοσε τη γερμανική συνταγή που έχει επιβληθεί στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν ιδιωτικοποίησε δηλαδή τα κέρδη των τραπεζών, εθνικοποιώντας τις ζημιές τους, αλλά έκανε ακριβώς το αντίθετο: Εθνικοποίησε τις τρεις τράπεζες, κυνήγησε δικαστικά τους τραπεζίτες και αποζημίωσε τους καταθέτες από τον κρατικό προϋπολογισμό.
Το αποτέλεσμα της πολιτικής αυτής ήταν πως το σύνολο των Ισλανδών στάθηκε στο πλευρό της. Θυμήθηκαν τις παραδόσεις των προγόνων τους, των Βίκινγκς, και μάθανε να ζούνε πιο λιτά και πιο απλά, να καταναλώνουν λιγότερα, αντικαταστήσανε τα αυτοκίνητα με ποδήλατα, δεν αγοράζουν ακριβά προϊόντα εισαγόμενα από χώρες με ισχυρό νόμισμα (Γερμανία, ΗΠΑ, Αγγλία), αλλά τα πολύ φθηνότερα, από χώρες με υποτιμημένο νόμισμα (Πολωνία, Ρουμανία κ.λπ.) και μέσα σε ένα χρόνο οι συνέπειες της κρίσης έχουν σχεδόν ξεπεραστεί.
Φυσικά, το δημόσιο εξωτερικό χρέος εκτοξεύθηκε στα ύψη και οι ξένοι δανειστές φρύαξαν, ζητώντας τα λεφτά τους, η κυβέρνηση όμως υπακούοντας ξανά στη λαϊκή βούληση και όχι στις εντολές των ξένων, οργάνωσε πριν λίγες μέρες δημοψήφισμα, στο οποίο ο ισλανδικός λαός με συντριπτική πλειοψηφία αποφάνθηκε: «Δεν πληρώνουμε τίποτα». Τι μπορούν να κάνουν οι ξένοι πιστωτές; Να πιέσουν τις κυβερνήσεις των χωρών τους να στείλουν στρατό και να καταλάβουν την Ισλανδία; Δε γίνονται τέτοια πράγματα και το ξέρουν καλά.

Η Νορβηγία, τέλος, η τρίτη ευρωπαϊκή χώρα που δε δέχτηκε να μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, φαίνεται να είναι η πιο κερδισμένη απ’ όλες. Διεθνείς δημοσκοπήσεις κατατάσσουν τους Νορβηγούς πρώτους μεταξύ των Ευρωπαίων που είναι ευχαριστημένοι με τη ζωή στη χώρα τους. Βλέπετε η Νορβηγία διαθέτει το δεύτερο ή τρίτο εμπορικό στόλο στον κόσμο, καθώς και τεράστια αποθέματα πετρελαίου στις ακτές της. Δεν έχει λοιπόν καμιάν ανάγκη από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Τώρα θα μου πείτε πως υπάρχει άλλη μία ευρωπαϊκή χώρα, που διαθέτει ομοίως έναν από τους μεγαλύτερους εμπορικούς στόλους παγκοσμίως και έχει, όπως ισχυρίζονται έγκυροι γεωλόγοι, πολύ μεγάλα αποθέματα πετρελαίου κοντά στις ακτές της. Μόνο που η χώρα αυτή δεν είναι πια ανεξάρτητη (το ομολόγησε ο ίδιος ο πρωθυπουργός της), ούτε διαθέτει πολιτικούς με τσαγανό, αλλά ανθρωπάκια που υποκύπτουν στις ξένες πιέσεις και 40 χρόνια τώρα δεν έχουν κάνει τίποτα για την αξιοποίηση των κοιτασμάτων πετρελαίου, ούτε φυσικά πατριώτες επιχειρηματίες, αλλά κερδοσκόπους καπιταλιστές, που προτιμούν να υψώνουν ξένες σημαίες στα πλοία τους και να μεταφέρουν τις επιχειρήσεις τους στη γειτονική Δημοκρατία της Μακεδονίας (ναι, έτσι την αποδέχονται στις συμφωνίες που έχουν υπογράψει, οι… εθνικόφρονες), γιατί εκεί έχουν περισσότερα κέρδη και λιγότερους φόρους.
Τι να πει κανείς…

Στην εικόνα, μπλουζάκι που κυκλοφόρησε μετά την πρόσφατη έκρηξη του ηφαιστείου-γλωσσοδέτη στην Ισλανδία, με τις γνωστές συνέπειες στις αερομεταφορές και την διεθνή οικονομία. Κάτω από το σκίτσο του ηφαιστείου γράφει: «Μην τα βάζετε με την Ισλανδία! Μπορεί να μην έχουμε μετρητά (CASH), έχουμε όμως στάχτη (ASH)!»
Φήμες λένε, ότι ετοιμάζεται κάτι αντίστοιχο για το ηφαίστειο της Σαντορίνης… 🙂 Λ.Σ.

Το πνεύμα και η πρακτική της αντίστασης

Άρθρο του Δημήτρη Σαραντάκου
που δημοσιεύτηκε στις 06/07/2010 στο Εμπρός

Σε παλαιότερα σημειώματά μου στο «Εμπρός» είχα γράψει πως το πρώτο μέλημα όσων πλήττονται από την κρίση, δηλαδή της συντριπτικής πλειοψηφίας του ελληνικού λαού, είναι να αντισταθούν σ’ αυτήν και σε εκείνους που την προκάλεσαν. Το είπα μέλημα και όχι «καθήκον», γιατί δε θέλω να μεταχειριστώ έναν όρο που παραπέμπει σε άλλους καιρούς. Είχα μάλιστα προτείνει πως το πρώτο βήμα σ’ αυτήν την πορεία αντίστασης θα έπρεπε να αρχίζει με την αποδοκιμασία, την πρόγκα και το ξεφώνημα των πρωταιτίων.

Φυσικά δεν έχω την πετριά πως θα μπορούσα, εγώ ο ελάχιστος, αρθρογραφώντας σε μιαν επαρχιακή εφημερίδα να καθοδηγήσω τα πλήθη σε όλη την Ελλάδα. Εκτός του ότι έχω, εδώ και δεκαετίες, απαρνηθεί κάθε είδους καθοδήγηση, δεν φιλοδοξώ τις δάφνες εκείνου του αρθρογράφου της αθηναϊκής εφημερίδας του 1904, που σε μνημειώδες άρθρο του επιγραφόμενο «δεξιότερα Κουροπάτκιν», έκανε υποδείξεις και έδινε συμβουλές… στον αρχιστράτηγο του ρωσικού στρατού για το πώς έπρεπε να αντιμετωπίσει τους Ιάπωνες, στον ρωσοϊαπωνικό πόλεμο.

Εκτός αυτού λοιπόν, βλέπω πως αυτό το πρώτο βήμα άρχισε να γίνεται.
Φαίνεται πως, γράφοντας αυτά, τα περί πρόγκας και ξεφωνήματος, έπιασα το πνεύμα του κόσμου, γιατί με ικανοποίηση βλέπω αυτές τις μέρες πως παντού: σε εγκαίνια έργων, σε τελετές έναρξης ή λήξης συνεδρίων, σε αίθουσες διδασκαλίας, γενικώς όπου εμφανίζονται εκπρόσωποι των νυν ή των τέως κυβερνώντων, να αποδοκιμάζονται έντονα από το κοινό, σε σημείο να έχουν ματαιώσει πολλές εμφανίσεις τους. Καλό σημάδι αυτό. Πριν τους κλείσει η Δικαιοσύνη στη φυλακή, που κι αυτό θα γίνει κάποτε, θα κλειστούν μόνοι τους στο σπίτι τους.

Το δεύτερο βήμα στην πορεία της αντίστασης είναι η προσφυγή στους νόμους. Ήδη διαπρεπείς νομομαθείς και έγκυροι συνταγματολόγοι έχουν επισημάνει πως όλα σχεδόν τα νομοθετήματα, που ψηφίστηκαν ή ετοιμάζονται να ψηφιστούν από την Βουλή, έχουν καταρτιστεί με τόση προχειρότητα, τσαπατσουλιά και άγνοια της νομολογίας, που θα μπορούσαν εύκολα να ακυρωθούν με κατάλληλες προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας, το Ελεγκτικό Συνέδριο ή άλλα ανώτατα Δικαστήρια.
Να μην υποτιμούμε την προσφυγή στους νόμους. Μπορεί η Δικαιοσύνη έτσι που λειτουργεί να είναι απελπιστικά αργοκούνητη, όταν όμως ο τροχός της αρχίζει να γυρίζει, τίποτα δεν τον σταματά. Υπάρχουν άλλωστε πολλά ιστορικά προηγούμενα. Ξέρετε πώς καταργήθηκαν, επί ΕΡΕ, τα στρατόπεδα εξορίστων στον Άι-Στράτη και αλλού; Με προσφυγή των εξορίστων στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Διαπιστώθηκε πως η παράταση του χρόνου εξορίας κάθε ατόμου, που κατά κανόνα γινόταν με απλές αποφάσεις των αρμοδίων τοπικών Επιτροπών Ασφαλείας, πριν ακόμα λήξει και πριν ο εξόριστος επιστρέψει στον τόπο του, ήταν πράξη παράνομη, γιατί σκοπός της εξορίας, που δεν ήταν ποινικό αλλά διοικητικό μέτρο, ήταν να απομακρυνθεί προσωρινά από τον τόπο του κάποιος που με τη δράση του ήταν επικίνδυνος. Πώς όμως θα ήταν επικίνδυνος, εφόσον δεν είχε καν επιστρέψει στον τόπο του; Έτσι μέσα σε ένα μήνα με απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, άδειασαν οι τόποι εξορίας.

Το τρίτο, και το δυσκολότερο, βήμα στην πορεία της αντίστασης, είναι να αλλάξουμε τρόπο ζωής. Ευτύχημα θα ήταν να μιμηθούμε τους Ισλανδούς, που αντικατέστησαν το αυτοκίνητο με το ποδήλατο και σταμάτησαν τις αγορές εισαγομένων πολυτελών αγαθών, αλλά το βλέπω λίγο χλωμό, έτσι κακομαθημένοι που γίναμε. Θα μπορούσαμε όμως να κάνουμε πολλά άλλα προς αυτή την κατεύθυνση:

Πρώτα-πρώτα να θυμηθούμε την κοινωνική αλληλεγγύη. Όχι την επίσημη, που δυστυχώς μεταφράζεται σε ψίχουλα προς τους έχοντες ανάγκη και σε γερές κονόμες στους αρμόδιους, αλλά στην πραγματική, αυθόρμητη και οργανωμένη αρωγή προς τους ανήμπορους. Να δημιουργηθούν σε κάθε γειτονιά, σε κάθε χωριό, σε κάθε υπηρεσία, σε κάθε χώρο δουλειάς, κοινότητες αντίστασης και επιβίωσης, στη βάση της αγάπης και της αλληλοβοήθειας.

Κατόπιν να ιεραρχήσουμε τις ανάγκες μας. Δεν προτείνω να μιμηθούμε τον Σωκράτη, που έμπαινε ταχτικά στα μαγαζιά της Αθήνας χωρίς ποτέ να αγοράζει τίποτα, καταγράφοντας απλώς τα τόσα πολλά πράγματα που δεν είχε την ανάγκη τους, αλλά να παρακολουθήσουμε για μια ή δυο φορές τις διαφημίσεις της τηλεόρασης, για να δούμε πως τα 90% των διαφημιζομένων αγαθών μάς είναι τελείως άχρηστα. Να καταργήσουμε τις πιστωτικές κάρτες και τα άσκοπα τραπεζικά δάνεια, αφού μάλιστα διαβάσουμε, με μεγεθυντικό φακό, τα «ψιλά γράμματα» που είναι τυπωμένα στο πίσω μέρος των σχετικών συμβολαίων.

Γενικά να τους «γράψουμε» κανονικά και αυτούς και τα παπαγαλάκια τους. Να κάνουμε παρέες για τις δύσκολες μέρες. Να συζητάμε πολύ και να βλέπουμε τηλεόραση λίγο. Να περπατάμε περισσότερο και να τρώμε λιγότερο, ξαναγυρνώντας μάλιστα στην πατροπαράδοτη φασολάδα, την ντοματοσαλάτα και το ψωμοτύρι. Εκτός των άλλων, κάνουν καλό στην υγεία μας.

Να μου το θυμάστε: και καλύτερα θα περάσουμε, και τα σχέδιά τους θα χαλάσουμε.

———————–

Στην εικόνα -μιας και το θέμα είναι η αντίσταση και η αλληλεγγύη- το εξώφυλλο του ημερολόγιου «Τσιάπας, τα χρώματα της αντίστασης» με καταπληκτικές ζωγραφιές γεμάτες χρώμα και ζωή. Τα έσοδα από την πώληση του ημερολογίου θα δοθούν για ενίσχυση του EZLN (Εθνικοαπελευθερωτικός Ζαπατιστικός Στρατός). Μπορείτε να το βρείτε στον Συνεταιρισμό Εναλλακτικού και Αλληλέγγυου Εμπορίου Ο ΣΠΟΡΟΣ – Σπυρίδωνος Τρικούπη 21 και σε κεντρικά βιβλιοπωλεία.

”Εθνικοί διάλογοι’’ και ηγεμονία του νεοσυντηρητισμού στην παιδεία

Γράφει ο δάσκαλος Χρήστος Ρέππας

Α. Εισαγωγή :  ο ρόλος και η σημασία των »εθνικών διαλόγων »

Εξαγγέλθηκε από τον προηγούμενη ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας  και προχώρησε σε όλο το διάστημα της τελευταίων μηνών της κυβερνητικής θητείας της Ν.Δ ένας ακόμα εθνικός διάλογος για την παιδεία. Στη φάση της κυβερνητικής αλλαγής μετά την 4/10/09 ο διάλογος έγινε δεκτός πολιτικά ως διαδικασία σχεδιασμού της εκπαιδευτικής πολιτικής από τη νέα πολιτική ηγεσία της εκπαίδευσης και ολοκληρώθηκε με την έκδοση Πορίσματος από το Συμβούλιο Πρωτοβάθμιας κι Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.[1] Στο μετεκλογικό πολιτικό σκηνικό «η συνέχιση και ολοκλήρωση του εθνικού διαλόγου καθώς και η εφαρμογή αυτών που θα αποφασιστούν» θεωρήθηκε «μεγάλο στοίχημα»[2]. Αυτό εκφράζει την προγραμματική σύγκλιση των δύο κομμάτων εξουσίας στην πολιτική τους για την εκπαίδευση, σύγκλιση που έχει διαμορφωθεί εδώ και δύο δεκαετίες.[3]

Οι εθνικοί διάλογοι την τελευταία εικοσαετία έχουν γίνει ένα από τα βασικά μέσα νομιμοποίησης των κρατικών επιλογών για την εκπαίδευση και οργάνωσης της κοινωνικής συναίνεσης γύρω απ΄ αυτές. Η εφαρμογή νεοσυντηρητικών – νεοφιλελευθέρων πολιτικών τις δύο τελευταίες δεκαετίες και η προώθηση μέσα απ’ αυτές μιας σειράς σημαντικών αναδιαρθρώσεων στην εκπαίδευση οξύνουν σ΄ ένα μεγάλο βαθμό τις κοινωνικές αντιθέσεις και εντείνουν την κοινωνική επιλογή και απόρριψη μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία. Οι πολιτικές αυτές έχουν συναντήσει ισχυρές αντιστάσεις, με αποτέλεσμα είτε να καθυστερούν οι ρυθμοί εφαρμογής τους είτε κρίσιμες πλευρές τους να μην μπορούν να εφαρμοστούν. Ο έλεγχος επομένως των κοινωνικών αντιστάσεων και η προσπάθεια διαμόρφωσης συναίνεσης γύρω από τις κατευθύνσεις της κυρίαρχης εκπαιδευτικής πολιτικής αποτελεί ένα ιδιαίτερης σημασίας ζητούμενο για την κρατική εξουσία σήμερα.

Ο διάλογος ως θεσμοποιημένη διαδικασία από το κράτος επιτελεί συγκεκριμένες ιδεολογικές και πολιτικές λειτουργίες :

1.Καλλιεργεί την άποψη  του κοινού συμφέροντος μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα, άσχετα από το γεγονός ότι στις διαδικασίες συμμετέχουν του υποκείμενα κοινωνικά διαφορετικά και ταξικά άνισα. Το ίδιο άνιση και ταξικά διαφοροποιημένη είναι και η αντιμετώπιση που υφίστανται από την εκπαίδευση. Δεν υπάρχει κατά συνέπεια μεταξύ διαφορετικών τάξεων  κάποιο κοινό συμφέρον που μπορεί ν ‘ αναζητηθεί μέσα από συναινετικές διαδικασίες. Η αναφορά  στο ‘’κοινό’’ ή το ‘’εθνικό συμφέρον’’ είναι μια  επιλογή νομιμοποίησης της κυρίαρχης εκπαιδευτικής πολιτικής αφού «στο πλαίσιο του κλασσικού κοινοβουλευτισμού η πολιτική ηγεμονία της κυρίαρχης τάξης περνάει από το συνδυασμό δύναμης και συναίνεσης»[4]. Η εκπαιδευτική πολιτική ως τομέας της δραστηριότητας του αστικού κράτους έχει ταξική βάση, αποτελεί την πραγμάτωση  συμφερόντων των κυρίαρχων κοινωνικών δυνάμεων στο χώρο της εκπαίδευσης σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή. Η δυνατότητα πραγματοποίησης των αιτημάτων και των προσανατολισμών της εξαρτάται από τον κάθε φορά συσχετισμό κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων και προϋποθέτει τη συναίνεση  των κυριαρχούμενων και υποτελών τάξεων. Καθοριστικό έτσι αναδείχνεται το ζήτημα της ηγεμονίας.[5]

2.Επιχειρείται η απονομιμοποίηση της δράσης των κοινωνικών κινημάτων. Η προβολή  του διαλόγου ως πεδίου δημοκρατίας, στο οποίο όλοι μπορούν να συμμετέχουν, προασπαθεί να απαξιώσει κάθε κοινωνική αντίσταση στην κυρίαρχη πολιτική. Κάθε  αντίσταση στην κρατική εκπαιδευτική πολιτική μπορεί να θεωρείται από ανώφελη ως αντιδημοκρατική και κοινωνικά βλαπτική.

3.Η αναζήτηση της συναίνεσης δεν έχει να κάνει μόνο με την ενδυνάμωση της αστικής κυριαρχίας. Έχει να κάνει και με την εξισορρόπηση συμφερόντων και τη χάραξη προσανατολισμών στο πλαίσιο του κυρίαρχου συνασπισμού εξουσίας. Μ’ αυτή την έννοια ο διάλογος πρέπει να θεωρηθεί ως δημιουργός προϋποθέσεων, μέσω των οποίων διαμορφώνονται οι αναγκαίες ισορροπίες που απαιτεί η εφαρμογή της νεοφιλελεύθερης  πολιτικής. Η διαδικασία αυτή στα σύγχρονα αστικά κράτη μπορεί να παίρνει θεσμοποιημένη μορφή.

Στην ελληνική πραγματικότητα οι εθνικοί διάλογοι για την παιδεία ως μέσα νομιμοποίησης της κρατικής εκπαιδευτικής πολιτικής εμφανίζονται σε μια κρίσιμη καμπή για την εκπαίδευση και το γενικότερο πολιτικό σκηνικό. Είναι η πολιτική περίοδος του 1985 – 86, κατά την οποία πραγματοποιείται η στροφή από τη σοσιαλδημοκρατική πολιτική στο νεοσυντηρητισμό.[6] Η εκπαιδευτική πολιτική της πρώτης τετραετίας του ΠΑΣΟΚ έχει φανερώσει τα όρια της και τα αδιέξοδα της και παραχωρεί τη θέση της σε νεοσυντηρητικές αρχικά και στη συνέχεια νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις.[7] Ο κυρίαρχος λόγος για την εκπαίδευση έχει τώρα διαφορετικούς προσανατολισμούς. Η ρητορική της πρώτης κυβερνητικής τετραετίας του ΠΑΣΟΚ εγκαταλείπεται[8] και τη θέση της παίρνουν τώρα οι έντονες αναφορές στον εθνικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης, που υπονοούν την πολιτική της ουδετερότητά και τον αταξικό χαρακτήρα της.[9] Οι αναφορές  αυτές  είναι  απάντηση της κρατικής εξουσίας της εποχής στην όξυνση του κοινωνικού και πολιτικού ανταγωνισμού και στοχεύουν στην περιθωριοποίηση των αντιδράσεων στην κρατική πολιτική, εμφανίζοντας τες ως αντεθνικές.

Οι μετασχηματισμοί αυτοί συμβαίνουν σε μια γενικότερη κοινωνικοπολιτική συγκυρία η οποία χαρακτηρίζεται από μονεταριστική στροφή στην οικονομική πολιτική (σταθεροποιητικό πρόγραμμα για την οικονομία, Σεπτέμβριος 1985) και ρήξη με τα συνδικάτα στο πλαίσιο της ανάκλησης του σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου.[10]Η μονεταριστική στροφή του σταθεροποιητικού προγράμματος είναι μια μακροπρόθεσμη στρατηγική επιλογή του ελληνικού κεφαλαίου. Βασικό της χαρακτηριστικό  είναι η εγκατάλειψη της μέχρι τότε πολιτικής ‘’αναδιανομής του κοινωνικού προϊόντος‘’, επιλογή με ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Η συμπίεση των δημοσίων δαπανών που συνεπάγεται  η νέα οικονομική πολιτική βάζει όρια στην υλοποίηση του μεταρρυθμιστικού εγχειρήματος του ΠΑΣΟΚ στην εκπαίδευση, όρια που το αναγκάζουν σε συντηρητική αναδίπλωση στους στόχους του, στις διακηρύξεις του και τον εκπαιδευτικό του λόγο. Η ρήξη με τα συνδικάτα θα συμβεί εν μέρει και στον εκπαιδευτικό  χώρο, όπως δείχνει η περίπτωση της Ο.Λ.Μ.Ε, η οποία ήδη από το 1986 αμφισβητεί βασικές εκπαιδευτικές επιλογές της κυβέρνησης. Η αμφισβήτηση αυτή θα πάρει τη μορφή της ανοιχτής ρήξης με την απεργία διαρκείας πάνω στις εξετάσεις το 1988.[11]

Είναι φανερό ότι στη νέα κοινωνικοπολιτική συγκυρία, που χαρακτηρίζεται από το τέλος της σοσιαλδημοκρατικής συναίνεσης, τροποποιούνται και οι όροι (ιδεολογικοί και πολιτικοί) άσκησης της εκπαιδευτικής πολιτικής. Επιπλέον συντηρητικοποιείται ραγδαία το περιεχόμενό της. Η συντηρητική αυτή στροφή από την πλευρά της κρατικής εξουσίας παίρνει συγκεκριμένη μορφή και καλύπτεται ιδεολογικά , εκτός από το ιδεολόγημα της ποιότητας και μ΄ αυτό της «εσωτερικής μεταρρύθμισης του σχολείου».[12]Σύμφωνα μ΄ αυτή την άποψη κάθε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση πραγματοποιείται σε δύο επίπεδα, ένα «εξωτερικό» (δομή της εκπαίδευσης, διοίκηση και οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος, σχέσεις εκπαίδευσης και οικονομίας, θεσμοί εκπαίδευσης και επιμόρφωσης του εκπαιδευτικού προσωπικού) και ένα «εσωτερικό» (μέθοδοι διδασκαλίας, αναλυτικά προγράμματα, συστήματα αξιολόγησης μαθητών και εκπαιδευτικών, εσωτερική οργάνωση της σχολικής ζωής) Η διάκριση  των δύο αυτών επιπέδων είναι σε μεγάλο βαθμό μεθοδολογικά διάτρητη , καθώς μεταξύ τους υπάρχει συσχέτιση, αλλά κυρίως  υπάρχει η συσχέτιση και των δύο αυτών επιπέδων με το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον και το πολιτικό σύστημα. Η επικέντρωση όμως της  πολιτικής ηγεσίας του Υ.Π.Ε.Π.Θ τη συγκεκριμένη περίοδο στην «εσωτερική μεταρρύθμιση του σχολείου» ήταν επιλογή που εξυπηρέτησε πολύ καλά τη συντηρητική αναδίπλωση των προσανατολισμών της.[13](εφαρμογή των μονεταριστικών οικονομικών επιλογών στην εκπαίδευση, εντατικοποίηση του έργου των εκπαιδευτικών)

Σ΄ αυτή τη συγκυρία  το Υπουργείο Παιδείας καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να έχει την ίδια σχέση με τα συνδικάτα μ’ αυτή που είχε στην πρώτη τετραετία της διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ και ότι είναι πλέον ανάγκη ν΄ αναζητηθούν άλλοι μηχανισμοί για τη νομιμοποίηση της πολιτικής του. Χρειάζεται ν΄ απευθύνεται άμεσα  στην κοινωνία με στόχο τη συναίνεση γύρω από τις επιλογές του και την απομόνωση των αμφισβητήσεων της πολιτικής του. Εμφανίζεται έτσι και στην ελληνική πραγματικότητα η τακτική του εθνικού διαλόγου.

Β. Ο Πρώτος Εθνικός Διάλογος : η νεοσυντηρητική προσαρμογή της εκπαίδευσης  στο   ‘’όραμα ’’ του 92

Ο πρώτος εθνικός διάλογος για την παιδεία θα ξεκινήσει με την ανάληψη της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας από τον Α. Τρίτση το 1986. Η θεματολογία και οι στόχοι του διαλόγου προσπαθούν ν΄ απαντήσουν στα αδιέξοδα της εκπαιδευτικής πολιτικής της εποχής και να δημιουργήσουν προϋποθέσεις για την προώθηση των Προεδρικών Διαταγμάτων του ν. 1566/85. Σε ομιλία του στο Γ΄ Συνέδριο της Μαθηματικής Εταιρείας(10/3/86) ο Α. Τρίτσης καταθέτει το ιδεολογικό στίγμα του διαλόγου που είναι «η αναμέτρηση με το φαινόμενο του κομματισμού στα σχολεία» καθώς «έχω ειδική εντολή ως νέα πολιτική ηγεσία στο χώρο της Παιδείας να φέρω το μήνυμα της ποιοτικής αναβάθμισης και της στερέωσης της μεγάλης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης»[14]

Στα πλαίσια αυτά οι εκπαιδευτικοί ,μέσω των Ομοσπονδιών τους ,καλούνται σε «ευρύ και περιεκτικό διάλογο», ο οποίος σύμφωνα με το γραπτό κείμενο του ΥΠΕΠΘ θα πρέπει να καλύπτει ολόκληρο το φάσμα της παιδείας. Η ευρύτητα βέβαια, αυτού του φάσματος γίνεται κατανοητή, όταν με το κείμενο εργασίας του Υπουργείου Παιδείας που δίνεται στις εκπαιδευτικές ομοσπονδίες , παρουσιάζονται  οι συγκεκριμένοι άξονες  του διαλόγου. Έτσι σύμφωνα με το Υ.Π.Ε.Π.Θ θα  έπρεπε να συζητηθούν : α. Ο περιορισμένος χρόνος λειτουργίας των σχολείων για τον οποίο το Υ.Π.Ε.Π.Θ, χωρίς να παρουσιάζει συγκεκριμένα στοιχεία τεκμηρίωσης θεωρεί ότι « η χώρα μας έχει ίσως το μικρότερο πραγματικό σχολικό έτος» β .περιορισμένο εβδομαδιαίο ωράριο, γ. περιορισμένη παραμονή των εκπαιδευτικών στο σχολείο , δ. περιορισμένη – ανεπαρκής επαφή εκπαιδευτικού μαθητή, εκπαιδευτικού γονέως , ε. απογύμνωση της επαρχίας από εκπαιδευτικό δυναμικό, στ. υπερβολικός αριθμός αναρρωτικών αδειών, ζ. ανάγκη σωστότερης αξιολόγησης του μαθητή. η. Ανάγκη ευαισθητοποίησης των Ομοσπονδιών στο θέμα των ιδιαίτερων μαθημάτων. Στους στόχους του διαλόγου θα ενταχθούν ακόμα η κατάργηση των μαθητικών παρατάξεων στα σχολεία  και η επαναφορά της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο στο Γυμνάσιο. [15]

Η θεματολογία του διαλόγου ήταν κατά τέτοιο τρόπο διαρθρωμένη, ώστε έντεχνα να αποκρύπτονται οι ευθύνες της πολιτικής εξουσίας για την κατάσταση στην εκπαίδευση και αυτές να τις  επωμίζονται  αποκλειστικά οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές. Κανένα πραγματικό εκπαιδευτικό πρόβλημα δεν μπαίνει στην προβληματική του διαλόγου (χρηματοδότηση της εκπαίδευσης, σχολική διαρροή, οικονομική κατάσταση των εκπαιδευτικών, προσανατολισμοί της σχολικής γνώσης , η σχολική αποτυχία και οι κοινωνικοί της όροι, κτηριακή και γενικότερη υλικοτεχνική υποδομή) και επιχειρείται μια ιδεολογικά και πολιτικά μεροληπτική παρουσίαση της εκπαιδευτικής πραγματικότητας, έτσι ώστε εκ των  προτέρων να φαίνονται αυτονόητες και σωστές οι απόψεις του Υπουργείου για την κρίση του σχολείου.[16]

Η ανίχνευση της ιδεολογίας των κειμένων της κρατικής εξουσίας έχει ασφαλώς μια ιδιαίτερη σημασία , καθώς σηματοδοτεί μια ορισμένη ανάγνωση της εκπαιδευτικής και κοινωνικής πραγματικότητας και φανερώνει τις στοχεύσεις και τους προσανατολισμούς της εκπαιδευτικής πολιτικής. Η εκπαιδευτική πραγματικότητα εμφανίζεται απογυμνωμένη από τους κοινωνικοπολιτικούς όρους λειτουργίας της, περίπου ως ένα άθροισμα ατομικών συμπεριφορών, υποκειμένων των οποίων η εργασιακή συμπεριφορά υποτίθεται ότι υπολείπεται από τις ανάγκες και τις απαιτήσεις της κοινωνίας. Σ΄ αυτό συμπυκνώνονται κατά την πολιτική εξουσία της εποχής, οι αιτίες της εκπαιδευτικής κρίσης και αυτό το μήνυμα προσπαθεί να στείλει προς την κοινωνία. Η ίδια εμφανίζεται αμέτοχη σε οποιοδήποτε αίτιο της κρίσης και επιφυλάσσει στον εαυτό της το ρόλο του αναμορφωτή και εγγυητή της λειτουργίας του σχολείου με βάση, γενικά και αόριστα, τις ανάγκες όλης της κοινωνίας.

Το μοντέλο σχολείου που προτείνεται στηρίζεται στην ανασυγκρότηση της διοικητικής ιεραρχίας, την καθιέρωση της συνεχούς αξιολόγησης και του κρατικού ελέγχου των εκπαιδευτικών, την ενίσχυση της μονοπρόσωπης διοίκησης του σχολείου και την αποδυνάμωση του συλλόγου διδασκόντων. Σε κάθε περίπτωση διατηρείται και ενισχύεται το μοντέλο της κάθετης γραμμικής ιεραρχίας στο οποίο στηρίχτηκε η διοίκηση της εκπαίδευσης από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Κρίσιμο σημείο των προτάσεων είναι η εισαγωγή της έννοιας της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου, ως έννοιας διακριτής από την ατομική αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Η τελευταία έχει τη μορφή της υπηρεσιακής κρίσης και συνεχίζει την αυταρχική παράδοση του ιεραρχικού ελέγχου και της γραφειοκρατικής συμμόρφωσης προς την επίσημη κρατική διδακτική. Η εισαγωγή όμως μιας δεύτερης μορφής αξιολόγησης φανερώνει την προσπάθεια της κρατικής εξουσίας για την εισαγωγή του ανταγωνισμού μεταξύ των σχολικών μονάδων, την ιεράρχηση και κατηγοριοποίησή τους. Επιπλέον προτείνεται η συσχέτιση της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού με την αξιολόγηση του μαθητή.[17] Η πρόταση αυτή παραπέμπει στα νεοφιλελεύθερα μοντέλα εκπαιδευτικής πολιτικής που εφαρμόζονται την εποχή αυτή στη Μ. Βρετανία και στις Η.Π.Α.

Το Υπουργείο Παιδείας της εποχής θα απευθυνθεί ακόμα με έγγραφό του[18] στα τότε κοινοβουλευτικά κόμματα (ΠΑΣΟΚ , Ν.Δ , ΔΗ.ΑΝΑ, Κ.Κ.Ε) και τα καλεί στη σύναψη «εθνικής συμφωνίας για την παιδεία». Με μια επιγραμματική αναφορά στα μεταρρυθμιστικά εγχειρήματα στην ελληνική εκπαίδευση από τις αρχές του 20^ου αιώνα, το ΥΠ.ΕΠ.Θ καταλήγει στη διαπίστωση ότι  «η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα δεν σταθεροποιήθηκε ποτέ» και στη συνέχεια ότι «απαιτείται διασφάλιση της μονιμότητας της μεταρρύθμισης με ευρύτερη πολιτική συναίνεση».[19]Η προτεινόμενη συμφωνία δεν θα περιλαμβάνει όλο το εύρος των θεμάτων της παιδείας , αλλά θα έχει τη μορφή «εθνικού πολιτικού συμβιβασμού» ο οποίος θα κινείται πάνω σε συγκεκριμένους άξονες , που δείχνουν ξεκάθαρα την αντίληψη της πολιτικής εξουσίας της εποχής για το περιεχόμενο και τους προσανατολισμό της μεταρρύθμισης. Ως τέτοιοι άξονες στο σχετικό κείμενο της εποχής προτείνονται : α.  καλλιέργεια της σωστής στάσης της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στην παιδεία. Το αίτημα αυτό αν και με γενικόλογο τρόπο διατυπωμένο , έχει μια συγκεκριμένη στόχευση: να πάψει η εκπαίδευση και ειδικότερα η τριτοβάθμια, ν’ αποτελεί εφαλτήριο κοινωνικής ανόδου για τα λαϊκά στρώματα και να στρατευτεί πιο ενεργά στις απαιτήσεις της καπιταλιστικής συσσώρευσης. β. την επίτευξη ενός ποιοτικού άλματος στη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος,  και γ. την εμπέδωση της έννοιας της αξιοκρατίας. [20]

Επιπλέον στο πλαίσιο του εθνικού διαλόγου κατατίθεται ένα σχέδιο προβληματισμού[21] για την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα, όπως θεωρείται ότι θα διαμορφωθεί στις επόμενες δεκαετίες και για το ρόλο της εκπαίδευσης σ’ αυτές τις νέες συνθήκες. Το κείμενο παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον , τόσο για τη χρονική στιγμή που γράφεται όσο και για τις προτάσεις που κάνει. Το ερμηνευτικό του σχήμα είναι επηρεασμένο από την ανάλυση του A.Toffler στο έργο του το «Τρίτο Κύμα» και παρουσιάζεται στους μαθητές των σχολείων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στο κείμενο η οικονομική και κοινωνική εξέλιξη παρουσιάζεται ως ένα απλό παράγωγο των επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων και η κρίση ως καρπός της αντίστασης του παλιού βιομηχανικού κόσμου στον ερχομό της καινούργιας εποχής.

Σύμφωνα με την ανάλυση που παρουσιάζεται στο κείμενο του Υπουργείου, πράγματι στην  πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα , εθνική και διεθνής, « υπάρχει κρίση και είναι κρίση ενός κόσμου που πεθαίνει μπροστά στη νέα εποχή …»[22] Το  Υ.Π.Ε.Π.Θ, ακολουθώντας το ερμηνευτικό σχήμα του Τoffler, υποστηρίζει ότι «Η εκπαίδευση στον κόσμο που φεύγει –το σημερινό- ήταν καθυποταγμένη … στόχευε να φτιάχνει ανθρώπους – μηχανές , άβουλους και ανίκανους, σε μια ιεραρχική , αυταρχική κοινωνική οργάνωση. Η  εκπαίδευση τα τελευταία 100 χρόνια ακολούθησε και ακόμα σε μεγάλο βαθμό ακολουθεί το εργοστασιακό μοντέλο, που είναι το κυρίαρχο της βιομηχανικής εποχής και το υπερσυγκεντρωτικό κράτος και οργανώθηκε σε μεγάλο βαθμό «κατ΄εικόνα και ομοίωσή του». [23]

Παρά το γεγονός ότι η πιο πάνω άποψη περιέχει σοβαρές δόσεις αλήθειας, δεν αποτελεί μια ολοκληρωμένη κριτική της κοινωνικής λειτουργίας της εκπαίδευσης, στον καπιταλισμό.[24]Ούτε βέβαια γι΄ αυτό το λόγο γίνεται κριτική στο σχολικό σύστημα από την πολιτική εξουσία της εποχής. Αντίθετα η κριτική ασκείται σε  εκείνα τα στοιχεία της σχολικής εκπαίδευσης τα οποία θεωρούνται ασύμβατα με τις νέες τάσεις της καπιταλιστικής παραγωγής. Στο στόχαστρο δηλαδή της κριτικής μπαίνει η μέχρι τώρα   εκπαίδευση σε σταθερά επαγγέλματα, καθώς είναι ασύμβατη με την ανάδυση και εδραίωση του μοντέλου της ευέλικτης εργασίας. Έτσι το κείμενο καταλήγει στη διαπίστωση – πρόταση : «πρέπει η σύγχρονη εκπαίδευση να εξοπλίζει τον άνθρωπο δημιουργικά – να «τον μαθαίνει να μαθαίνει» – ώστε να προσαρμόζεται στις αέναα μεταλλασσόμενες επαγγελματικές εξελίξεις και κοινωνικές απαιτήσεις»[25] Παράλληλα προτείνεται η σύνδεση βιομηχανίας –τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με ουσιαστική συμμετοχή του βιομηχανικού κεφαλαίου στη λειτουργία της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Οι δύο αυτές κατευθύνσεις είναι γνωστό ότι κωδικοποιήθηκαν αργότερα ως βασικές αρχές της καπιταλιστικής ανασυγκρότησης των εκπαιδευτικών συστημάτων με το «Λευκό Βιβλίο για την εκπαίδευση και την κατάρτιση» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. (1995) [26]

Ο διάλογος θα λειτουργήσει ως μηχανισμός σύνδεσης του εκπαιδευτικού συστήματος με τις πολιτικοιδεολογικές ανάγκες του ελληνικού καπιταλισμού και θα συμβάλει αποφασιστικά στο νεοσυντηρητικό προσανατολισμό της εκπαίδευσης. Η έντονη προβολή εθνικιστικών ιδεολογημάτων δεν είναι σε καμιά περίπτωση προσωπική ιδιορρυθμία του Υπουργού Παιδείας της εποχής, αλλά  μια απαίτηση του κυρίαρχου συνασπισμού εξουσίας , όπως αυτό αποδεικνύεται από μια σειρά διακηρύξεις του ίδιου του κυβερνώντος κόμματος. Καθώς το  στερέωμα των μονεταριστικών πολιτικών και των ευρωπαϊκών οραμάτων του ελληνικού κεφαλαίου, προϋποθέτει την εμπέδωση κοινωνικά πειθαρχημένης συμπεριφοράς και ανταγωνιστικού πνεύματος από τις υποτελείς τάξεις της κοινωνίας , ο Α. Παπανδρέου  θα διακηρύξει την ανάγκη «για αναστροφή του καταναλωτικού προτύπου που καλλιεργήθηκε για δεκαετίες», στόχος που δεν μπορεί να επιτευχθεί «χωρίς την πνευματική και πολιτιστική συνοχή του ελληνισμού».[27]Η ιδέα επομένως της πολιτιστικής και κατ’ επέκταση πολιτικής ομογενοποίησης  της κοινωνίας είναι στοιχείο της πολιτικής στρατηγικής της εξουσίας την εποχή αυτή. Ο εθνικισμός σε ήπια εκδοχή θα εξυπηρετήσει την υλοποίηση αυτής της στρατηγικής.

Ένα ερώτημα που θα μπορούσε να διατυπωθεί εδώ είναι το πώς συμβιβάζεται η υιοθέτηση και προβολή εθνικιστικών ιδεολογημάτων με την προσπάθεια ένταξης στις διαδικασίες της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής ενοποίησης. Σε μια τέτοια περίπτωση ο εθνικισμός μπορεί ν΄ αποδειχθεί αναγκαίος, καθώς έχει την ικανότητα να συσπειρώνει  μεγάλο μέρος της κοινωνίας γύρω από το βασικούς στόχους της κυρίαρχης τάξης.[28]

Εφαρμοζόμενη η στρατηγική αυτή στο χώρο της εκπαίδευσης θα οδηγήσει στη διαμόρφωση μιας συγκεκριμένης άποψης για τον πολιτιστικό και παιδαγωγικό  ρόλο γλώσσας. Σ΄ ένα καθαρά εθνικιστικό ιδεολογικό πλαίσιο σύμφωνα με το οποίο η «η μόνη ιδεολογία που επέζησε και επιζεί στο πέρασμα των χιλιετιών είναι η ιδεολογία του Ελληνισμού.»[29] θα τεθεί το θέμα της γλωσσικής διδασκαλίας στο Γυμνάσιο. Με βάση αυτές τις απόψεις  και με την υιοθέτηση ιδεολογημάτων που καλλιεργήθηκαν στη δεκαετία του 80 για λεξιπενία και φθορά της ελληνικής γλώσσας από νεοκαθαρευουσιάνους συντηρητικούς διανοουμένους, επαναφέρθηκε από το πρωτότυπο η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στο Γυμνάσιο, ανατρέποντας στο σημείο αυτό τη σωστή επιλογή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του ΄76 για το θέμα.

Την περίοδο αυτή και στα πλαίσια του εθνικού διαλόγου ο Α. Τρίτσης αναλαμβάνει τη διαμόρφωση μιας νέας ιδεολογικής σταυροφορίας για την «Ανάκτηση της Ελληνικής Παιδείας»[30] όπου η αποδέσμευση από τον λαϊκισμό της πρώτης κυβερνητικής περιόδου καλύπτεται με εθνικιστική απογείωση από την πραγματικότητα. Η ανακίνηση του γλωσσικού ζητήματος με οποιαδήποτε μορφή δεν είναι ποτέ ένα στενά εκπαιδευτικό ή διδακτικό πρόβλημα. Είναι πρόβλημα πολιτιστικής και πολιτικής ηγεμονίας. Στη συγκεκριμένη συγκυρία ανακινείται σε μια περιορισμένη έκταση, γίνεται στο όνομα της υπεράσπισης της δημοτικής γλώσσας και διεκδικείται η επαναφορά της διδασκαλίας στο Γυμνάσιο προηγούμενων μορφών της γλώσσας από το πρωτότυπο [31]. Είναι μια πολιτική επιλογή που αναμορφώνει τις σχέσεις ανάμεσα στις διευθύνουσες τάξεις της κοινωνίας και τις λαϊκές μάζες και βάζει εντονότερα τη σφραγίδα της πολιτιστικής  κυριαρχίας των πρώτων πάνω στις δεύτερες.[32] Πρέπει να τονιστεί ότι όλη η επιχειρηματολογία που δικαιολόγησε την επαναφορά δεν ήταν μόνο οι αναφορές στη λεξιπενία, αλλά και επιχειρήματα που αντλούνται από τον σκληρό πυρήνα της εθνικιστικής ιδεολογίας. (Η ιδεολογία της διαχρονικής συνέχειας, γλωσσικής και εθνικής, κατέχει εδώ κεντρική θέση, όπως και  αυτή της μοναδικής γλώσσας και του περιούσιου λαού)

Ο πρώτος «Εθνικός Διάλογος» θα κλείσει με την αποχώρηση του Α. Τρίτση από το Υ.Π.Ε.Π.Θ (9/5/1988).Στα πολιτικά του αποτελέσματα περιλαμβάνεται η προετοιμασία της νεοσυντηρητικής  στροφής της εκπαίδευσης, με χαρακτηριστικότερη έκφραση αυτής της στροφής την αναμόρφωση της γλωσσικής διδασκαλίας στο Γυμνάσιο. Η επιρροή του όμως στον εκπαιδευτικό χώρο  και η προσπάθεια πειθάρχησης του εκπαιδευτικού σώματος στην τότε κρατική εκπαιδευτική πολιτική πρέπει να θεωρηθεί αποτυχημένη. Αυτό άλλωστε έδειξε η απεργία διαρκείας της ΟΛΜΕ που ακολούθησε και η αδυναμία έκδοσης των Προεδρικών Διαταγμάτων του ν.1566/85. Με τη διάλυση της σοσιαλδημοκρατικής συναίνεσης στα μέσα της δεκαετίας του ’80, η ηγεμονία της κυρίαρχης πολιτικής στους χώρους της εκπαίδευσης  παραμένει ασταθής και πολιτικά αδύναμη.

Γ. Ο Δεύτερος Εθνικός Διάλογος: Μάρτιος  1991 –  Νοέμβριος 1991 : η  ήττα της νεοφιλελεύθερης εκπαιδευτικής πολιτικής και η διαχείρισή της

Ο επόμενος εθνικός διάλογος, που ξεκινάει από μηδενική βάση σύμφωνα με
τη διακήρυξη της πολιτικής εξουσίας της εποχής, έγινε το 1991. Έρχεται μετά τις μαθητικές καταλήψεις , τη δολοφονία του Ν. Τεμπονέρα  και την απόσυρση του πολυνομοσχεδίου Κοντογιαννόπουλου και θα επιτρέψει στην τότε κυβέρνηση της Ν.Δ να βγει από το πολιτικό της αδιέξοδο. Έρχεται σε μια εποχή που η κυρίαρχη πολιτική για την εκπαίδευση γνωρίζει συντριπτική ήττα μέσα στην κοινωνία, την ώρα μάλιστα που ο νεοφιλελευθερισμός βρίσκεται στο απόγειο της ηγεμονίας του και το σκηνικό της πολιτικής συναίνεσης μοιάζει παντοδύναμο.

Στις 8/3/91 ο νέος Υπουργός Παιδείας της νεοδημοκρατικής κυβέρνησης Γ. Σουφλιάς ανακοινώνει τις «αρχές και τις διαδικασίες του νέου εθνικού διαλόγου για την παιδεία», που θα γίνει πάνω σε τέσσερις βασικούς άξονες και πέντε συγκεκριμένα στάδια. α. γνωστοποίηση των θέσεων της εκπαιδευτικής κοινότητας και της κοινωνίας μέσω θεσμοθετημένων διαδικασιών. β. ο διάλογος να έχει υπερκομματικό χαρακτήρα γ. να αξιοποιείται η γνώση των ειδικών. δ. να προωθεί τον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος,  δηλαδή τη νεοφιλελεύθερη πολιτική .

Οι άξονες αυτοί οργανώνονται σε χρονοδιάγραμμα πέντε σταδίων : α. καταγραφή των απόψεων της εκπαιδευτικής κοινότητας που θα γίνονταν με, ειδικά γι’ αυτό το σκοπό καταρτισμένα, ερωτηματολόγια  του Υπουργείου Παιδείας και θα στέλνονταν στους τρεις βασικούς φορείς της εκπαιδευτικής διαδικασίας(μαθητές , εκπαιδευτικούς,  γονείς). Η διαδικασία αυτή θα διεκπαιρεώνονταν μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά όρια . (20/3/91 – 20/5/91). β. διάλογος σε επιτροπές ειδικών, που θα κατέληγε στην υποβολή συγκεκριμένων προτάσεων γ. διάλογος κομμάτων, για την έκφραση απόψεων δ. Πολιτική και νομοτεχνική επεξεργασία των απόψεων και προτάσεων που έχουν κατατεθεί στα πλαίσια του διαλόγου και σύνταξη συγκεκριμένου νομοσχεδίου. ε. διάλογος στη Βουλή κατά την ψήφιση του νομοσχεδίου.[33]

Και στην τότε συγκυρία ο διάλογος έχει συγκεκριμένες πολιτικές στοχεύσεις, όπως την περιθωριοποίηση του μαθητικού κινήματος της εποχής που υπήρξε ισχυρό , λόγω του αυτόνομου χαρακτήρα του, επεξεργασία μιας νέας τακτικής για την προώθηση της εκπαιδευτικής πολιτικής της Νέας Δημοκρατίας, μετά την απόσυρση του πολυνομοσχεδίου Κοντογιαννόπουλου, απεύθυνση της κρατικής  εξουσίας προς την κοινωνία με δικούς της όρους ώστε να την πείσει για την αναγκαιότητα των επιλογών της στην εκπαίδευση.

Οι βασικοί στόχοι του διαλόγου παραμένουν ίδιοι με αυτούς της εκπαιδευτικής πολιτικής της περιόδου, όπως αυτή εκφράζονταν από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Νέας Δημοκρατίας. Μπροστά στην κοινωνική αντίδραση που συναντούσε η εφαρμογή του,  ο νέος Υπουργός Παιδείας θα αναρωτηθεί  αν η ελληνική εκπαίδευση «θα μπορέσει να παρακολουθήσει τους ρυθμούς εξέλιξης που παρατηρούνται σήμερα στην Ευρώπη» στα πλαίσια του «διεθνούς ανταγωνισμού» και της «ενιαίας Ευρωπαϊκής αγοράς από το 1993»[34]. Έτσι και στη νέα φάση ο Γ.Σουφλιάς έθεσε ως βασικό στόχο των επιχειρούμενων αλλαγών στην ελληνική εκπαίδευση την ανταπόκρισή της στις απαιτήσεις της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Από εκεί και πέρα οι στόχοι που προωθούνται μέσω του διαλόγου έχουν να κάνουν με την ενίσχυση του κρατικού ελέγχου και της κοινωνικής επιλογής στο εκπαιδευτικό σύστημα και τον συντηρητικό προσανατολισμό των σχολικών γνώσεων.

Συγκεκριμένα :

α. Μέσω του διαλόγου γίνεται προσπάθεια να επανέλθουν ανακεφαλαιωτικές ανά τρίμηνο, προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις στις δύο μεγαλύτερες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου. Επίσης αλλαγή του τρόπου αξιολόγησης των μαθητών στο Δημοτικό με την επαναφορά της αριθμητικής βαθμολογίας. Το ΥΠΕΠΘ στο σχετικό κείμενο του εθνικού διαλόγου, χρησιμοποιώντας έναν ασαφή και επιστημονικοφανή παιδαγωγικό λόγο, θεωρεί ότι το αριθμητικό σύστημα μπορεί ν΄ αποτιμήσει την επίδοση του μαθητή με περισσότερη ακρίβεια, περιεκτικότητα, και καθαρότητα και μπορεί ν΄ αποτελέσει κίνητρο για μελέτη (ΥΠΕΠΘ , Εθνικός Διάλογος για την Παιδεία, Αθήνα 1991) Ενδεικτική για τους προσανατολισμούς του νέου συστήματος αξιολόγησης είναι η άποψη που  κατατέθηκε  κατά τη συζήτηση του σχετικού Προεδρικού Διατάγματος  στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: «μετά τον εννεαετή κύκλο ο μεγάλος όγκος των μαθητών πρέπει να στρέφεται σε επαγγέλματα»[35]

β. Την προώθηση της ατομικής αξιολόγησης των εκπαιδευτικών που αποτελούσε βασική θέση του προγράμματος της Ν.Δ. Ο εθνικός διάλογος, μέσω των αμφισβητούμενης εγκυρότητας ερωτηματολογίων που προωθήθηκαν στα σχολεία, προσπάθησε να δημιουργήσει προϋποθέσεις για την προώθηση της κυβερνητικής πολιτικής και στο θέμα αυτό. Τα περισσότερα ερωτήματα που υπήρχαν στα ερωτηματολόγια αφορούσαν την αξιολόγηση στην εκπαίδευση.  Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης καταγραφής ανακοίνωσε το ίδιο το Υπουργείο, σύμφωνα με το οποίο οι καθηγητές συμμετείχαν κατά 57,2% στις απαντήσεις των ερωτηματολογίων, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό 42,8% απείχε από τη διαδικασία των απαντήσεων. Το μεγάλο ποσοστό αποχής δεν μας επιτρέπει ασφαλή συμπεράσματα για τη στάση του εκπαιδευτικού σώματος απέναντι στα ερωτήματα σχετικά με την αξιολόγηση. Υπολογίζεται ότι περίπου ένα 51% από την πρωτοβάθμια και ένα 69% από τη δευτεροβάθμια από το ποσοστό των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στη διαδικασία των απαντήσεων, απάντησε θετικά στο ζήτημα της αξιολόγησης.[36] Ωστόσο το μεγάλο ποσοστό αποχής από τη διαδικασία των απαντήσεων έδειχνε τη σοβαρή έλλειψη νομιμοποίησης που αντιμετώπιζε η κρατική εκπαιδευτική πολιτική στη νεοφιλελεύθερη – νεοσυντηρητική εκδοχή της μέσα στο εκπαιδευτικό σώμα , γεγονός ιδιαίτερα κρίσιμο όσον αφορά την προοπτική των επιλογών της.

Ζητούμενο από την πλευρά της πολιτικής εξουσίας στο σημείο αυτό ήταν η διαμόρφωση ενός ασφυκτικού – γραφειοκρατικού πλαισίου άσκησης του εκπαιδευτικού έργου, με την ιδεολογική συμμόρφωση των εκπαιδευτικών στην κυρίαρχη πολιτική για την εκπαίδευση. Στο επίπεδο του παιδαγωγικού ρόλου περιορίζονταν η όποια παιδαγωγική αυτονομία υπήρχε και ενισχύονταν ο εκτελεστικός ρόλος στο πλαίσιο κρατικά διαμορφωμένων διδακτικών στόχων. Το Π.Δ 320(Αύγουστος 1993) θεσμοθετούσε μια διπλή αξιολόγηση του εκπαιδευτικού από τον σχολικό σύμβουλο και από τον διευθυντή του σχολείου για το υπηρεσιακό επίπεδο. Και στις δύο περιπτώσεις η αξιολόγηση γίνονταν μέσω διευρυμένης αριθμητικής κλίμακας που έδειχνε το στόχο της εξουσίας για μεγάλη κατηγοριοποίηση του εκπαιδευτικού σώματος.

Καθοριστικής σημασίας για την οργάνωση και την προώθηση του εθνικού διαλόγου υπήρξε η στάση των κομμάτων της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης  στα εκπαιδευτικά δρώμενα της εποχής. Βασικό χαρακτηριστικό των προτάσεων τους για την εκπαίδευση είναι η θέση για εθνική συνεννόηση όλων των πολιτικών δυνάμεων, η αποδοχή των εννοιών της ανταγωνιστικότητας, της επιχειρηματικότητας και η αμφισβήτηση της έννοιας της δωρεάν παιδείας.

Το ΠΑΣΟΚ (Η πρόταση του ΠΑΣΟΚ για την εκπαίδευση, Ιούλιος 1991) θα αμφισβητήσει με συγκαλυμμένο τρόπο την έννοια της δωρεάν παιδείας με τη θέση ότι «η δωρεάν παιδεία δεν είναι αρχή χωρίς κοινωνικό περιεχόμενο που οδηγεί στην ίδια μεταχείριση εκείνων που έχουν και εκείνων που δεν έχουν ανάγκη»[37] Μαζί με τις προτάσεις για αποκεντρωμένη επετηρίδα διορισμών των εκπαιδευτικών, θέσπιση πιστοποιητικού παιδαγωγικής επάρκειας, εισαγωγική επιμόρφωση,  ένταση των μηχανισμών αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου, θα προτείνει για την Ανώτατη Εκπαίδευση την αξιολόγησή της και τη σύνδεσή της με τη χρηματοδότηση «η αξιολόγηση των ιδρυμάτων θα λαμβάνεται υπ΄ όψη τόσο στην κατανομή της κρατικής χρηματοδότησης …» για να  συμπληρωθεί η πρόταση αυτή με την κατάργηση της δωρεάν διανομής συγγραμμάτων για τους φοιτητές με το πρόσχημα ότι «στο Πανεπιστήμιο δεν νοείται η συσχέτιση των σπουδών με ένα βιβλίο ανά γνωστικό αντικείμενο» [38]

Ο ΣΥΝ απ’ άλλη, την περίοδο αυτή, αν και δεν έχει εναρμονιστεί με τη νεοσυντηρητική αντίληψη στον ίδιο βαθμό όπως το ΠΑΣΟΚ,  λειτουργεί  πολιτικά μέσα στο σκηνικό της συναίνεσης. Η γραμμή της σοσιαλδημοκρατικής ενσωμάτωσης στο  νέο πολιτικό σκηνικό του αστισμού που έχει χαραχθεί  με το ιδρυτικό του κείμενο, το Κοινό Πόρισμα ΕΑΡ-ΚΚΕ(1988) του δίνει έναν συμπληρωματικό και ετεροκαθοριζόμενο ρόλο απέναντι στους προσανατολισμούς και τις στοχεύσεις της κυρίαρχης πολιτικής. Οι θέσεις του σε θέματα παιδείας  χαρακτηρίζονται από, έλλειψη ξεκάθαρου ιδεολογικοπολιτικού προσανατολισμού, αδυναμία ταξικής ανάλυσης και  κριτικής στην κυρίαρχη κοινωνική λειτουργία της εκπαίδευσης. [39]

Ενδεικτική πάντως του εύρους της νεοσυντηρητικής ηγεμονίας στο πολιτικό φάσμα της εποχής  είναι ότι στο  εσωτερικό του αναπτύσσονται συντηρητικές αντιλήψεις για τα θέματα παιδείας που προσεγγίζουν σ΄ ένα βαθμό την κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη αντίληψη. Οι απόψεις αυτές δεν απηχούν βέβαια, το σύνολο του κόμματος, έχουν όμως επιρροή στην πολιτική του πρακτική. Εξάλλου οι γενικότερες πολιτικές επιλογές του κόμματος αυτή την περίοδο (συμμετοχή στα αστικά κυβερνητικά σχήματα Τζαννετάκη – Οικουμενική, επικύρωση της συνθήκης του Μαάστριχτ στο εθνικό κοινοβούλιο)  αποτελούν το κατάλληλο  έδαφος πάνω στο οποίο μπορούν να διαμορφώνονται στο εσωτερικό του εκπαιδευτικές προτάσεις ανάλογου προσανατολισμού. Χαρακτηριστικότερη περίπτωση συντηρητικού προσανατολισμού στο πλαίσιο του ΣΥΝ πρέπει να θεωρηθούν οι θέσεις του «Φόρουμ για μια Ριζοσπαστική Ομάδα» σύμφωνα με το οποίο « η εκπαίδευση πρέπει ν΄ απαλλαγεί από τη φαιά ομοιομορφία» , ενώ για τα εκπαιδευτικά ιδρύματα «παράλληλα θα έπρεπε να εισαχθούν στοιχεία εσωτερικού ανταγωνισμού τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις, ιδιαιτέρα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση θα μπορούσαν να καθορίζουν και το ποσό της κρατικής επιχορήγησης»[40] Προτείνεται ακόμα η «άσκηση ίδιας επιχειρηματικής – ερευνητικής δραστηριότητας , ιδιαίτερα από ιδρύματα της Ενιαίας Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης» , η οποία θα «συνέβαλε σ΄ αυτή τη σύνδεση και ταυτόχρονα θα ήταν βήμα προς την επιδιωκόμενη αυτονομία και την απαλλαγή από τον ισοπεδωτισμό» ενώ για την έννοια της δωρεάν παιδείας οι θέσεις του «Φόρουμ» αναφέρουν ότι « η μαζικοποίηση της εκπαίδευσης συνοδεύτηκε , όπως ήταν φυσικό , από τη δημιουργία ενός παράλληλου συστήματος ποικίλων κοινωνικών παροχών. Στη χώρα μας το σύστημα αυτό υπερκαθορίστηκε από το σύνθημα στόχο της δωρεάν παιδείας» [41] Με βάση τις πιο πάνω θέσεις – αρχές, το «Φόρουμ» θα προτείνει την εθνική συνεννόηση ανάμεσα φυσικά στους πολιτικούς φορείς που εκφράζουν την αστική πολιτική στην εκπαίδευση με τη μορφή μιας συμφωνίας για μεταρρυθμίσεις μακράς διαρκείας. Παράλληλα υπάρχει από πλευράς του ΣΥΝ η πλήρης αποδοχή της ευρωπαϊκής ενοποίησης και στο χώρο της εκπαίδευσης[42],όπως αυτή διαμορφώνεται στις συνθήκες της τότε συγκυρίας.

Στο πλαίσιο τέτοιων απόψεων ο εθνικός διάλογος δεν αποτελεί μόνο επιλογή της τότε κυβέρνησης, αλλά και  των κομμάτων της τότε αντιπολίτευσης (ΠΑΣΟΚ-ΣΥΝ). Εξάλλου το όριο των επιλογών τους για την εκπαίδευση δεν ξεπερνά τον ορίζοντα της νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Με συγκεκριμένες μάλιστα επιλογές τους κατά την περίοδο των κυβερνήσεων Τζαννετάκη και Ζολώτα έχουν συμβάλλει στη νεοφιλελεύθερη συναίνεση για την εκπαίδευση.[43]

Με τη σύνταξη από κοινού «Πορίσματος για έναν ουσιαστικό και αποτελεσματικό διάλογο στην Παιδεία» (13.2.91) [44] ΠΑΣΟΚ και ΣΥΝ προσπαθούν να καθορίσουν τη διαδικασία διεξαγωγής του διαλόγου.

Με το ‘’Πόρισμα’’ προτείνεται ένα συγκεκριμένο οργανωτικό πλαίσιο για τη διεξαγωγή του διαλόγου, που στοχεύει, σύμφωνα με τους συντάκτες του, στο ξεπέρασμα της κρίσης. Πέρα από τη γενική αυτή και αόριστη αναφορά στην κρίση της εκπαίδευσης δεν υπάρχει άλλη αναφορά στο κείμενο ούτε για τα αίτια της ούτε μια συγκεκριμένη ανάλυσή της.

Το σίγουρο είναι ότι η συναινετική αντίληψη που προτείνεται για το ξεπέρασμα της κρίσης εκφράζει έναν σαφή πολιτικό προσανατολισμό: τη στήριξη των επιλογών της κυβέρνησης στη συγκεκριμένη συγκυρία, αδιαφορώντας για το περιεχόμενο αυτών των επιλογών και τις επιπτώσεις τους στους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Το κείμενο βάζει συγκεκριμένες προϋποθέσεις για τη διεξαγωγή του διαλόγου (οικονομική στήριξη, προώθηση των σημείων που συγκεντρώνουν τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις , επανεξέταση των μέτρων που έχουν συναντήσει τις μεγαλύτερες  αντιδράσεις) και θεωρεί ότι στόχος του διαλόγου πρέπει να είναι η όσο το δυνατόν συντομότερο «διαμόρφωση προτάσεων για τον ουσιαστικό εκσυγχρονισμό και την ποιοτική αναβάθμιση της εκπαίδευσης»[45] Έτσι ο εκσυγχρονισμός γίνεται αντιληπτός ως ουδέτερη κοινωνικά και πολιτικά έννοια και συμπεριλαμβάνεται στους πολιτικούς στόχους των συντακτών του ‘’Πορίσματος’’

Το προτεινόμενο από το «Πόρισμα» χρονοδιάγραμμα έκανε διαχωρισμό των θεμάτων του διαλόγου σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με το βαθμό που αυτά έχουν ωριμάσει στη συνείδηση των διαλεγομένων για συναινετικές λύσεις. Οι κατηγορίες αυτές περιλάμβαναν : α. θέματα άμεσης προτεραιότητας που η εφαρμογή τους θα ξεκινούσε από την επόμενη σχολική χρονιά 1991- 92 β. μεσοπρόθεσμου χαρακτήρα που η εφαρμογή του θα προωθούνταν από τη μεθεπόμενη σχολική χρονιά  γ. μακροπρόθεσμου χαρακτήρα που η εφαρμογή τους θα εντάσσονταν στο πλαίσιο ενός πενταετούς ή δεκαετούς προγραμματισμού.

Η πρόταση αυτή αποδείχτηκε λειτουργική και αποτελεσματική για την προώθηση της νεοφιλελεύθερης πολιτικής, καθώς έδωσε τη δυνατότητα στην πολιτική εξουσία της εποχής να διαμορφώσει το οργανωτικό πλαίσιο του διαλόγου  μέσα από μια ευρύτερη πολιτική συναίνεση.[46]

Δ.Ο τρίτος Εθνικός διάλογος : Ιανουάριος 2005 Η ήττα της συνταγματικής αναθεώρησης του άρθρου 16  και η αναζήτηση της «εκπαιδευτικής ειρήνης»

Ο διάλογος της πρώτης κυβερνητικής θητείας της Ν.Δ (2004-2007) είχε τα ίδια συντηρητικά  χαρακτηριστικά που είχαν και οι προηγούμενοι. Ξεκίνησε πάνω σε  οκτώ άξονες που αποτελούσαν και τις κατευθύνσεις της εκπαιδευτικής πολιτικής της κυβέρνησης (γενικές αρχές λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος, προσανατολισμός των δύο πρώτων βαθμίδων, επέκταση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στα 12 χρόνια, ενίσχυση της αυτοτέλειας των πανεπιστημίων, αξιολόγηση, σύνδεση εκπαίδευσης και παραγωγής, η χώρα να γίνει κέντρο παιδείας για την Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο) . [47]

Η συζήτηση που έγινε στη Βουλή(8/11/2004) έδειξε ταυτότητα απόψεων ανάμεσα στα δύο αστικά κόμματα (ΝΔ και ΠΑΣΟΚ) και  κοινές κατευθύνσεις στην εκπαιδευτική τους πολιτική. Για την αποδοχή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου σχολείου και πανεπιστημίου, που σχεδιάστηκε στη σύνοδο της Μπολόνια (1998)  και με τη στρατηγική της Λισσαβόνας (Μάρτιος 2000),  άνοιξε το 2004, από την πλευρά της τότε κυβέρνησης και με τη συναίνεση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ένας νέος κύκλος εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων.[48]

Ως στόχοι αυτών των μεταρρυθμίσεων θα προταθούν από τον αρχηγό της Ν.Δ  » … η σύνδεση εκπαιδευτικών μονάδων με τον κόσμο της εργασίας …η δημιουργία όρων προϋποθέσεων που να ευνοούν τη μάθηση σε χώρους εργασίας. Μαθητεία , εξειδίκευση . Δίαυλοι ανάμεσα σε επιχειρήσεις και φορείς κατάρτισης. Στη δημιουργία νέων δομών ανάμεσα στην επαγγελματική κατάρτιση , τη γενική εκπαίδευση και την ανώτατη εκπαίδευση. »[49] Για τα πανεπιστήμια και γενικά την τριτοβάθμια εκπαίδευση » κατευθυντήριες γραμμές είναι η συνάρτηση των σπουδών με τις ανάγκες των ευρωπαϊκών κοινωνιών και οικονομιών…  η διασύνδεση με κέντρα έρευνας και δυναμικές επιχειρήσεις …» [50] ενώ το χρονοδιάγραμμα των προτεραιοτήτων θεωρεί ότι » πριν απ΄ όλα είναι τα θέματα για τα οποία έχουμε αναλάβει δεσμεύσεις απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση…» [51] Από την πλευρά της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης θα ζητηθεί «μεταρρύθμιση στην ανώτατη εκπαίδευση ώστε  να εισαχθεί ο ανταγωνισμός και μέσα στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα» [52]

Σε μια διαφορετική λογική, μη ολοκληρωμένη και με αντιφάσεις, από τις πιο πάνω κατευθύνσεις κινήθηκε η τοποθέτηση προέδρου του ΣΥΝ Α. Αλαβάνου, με την ομιλία του στην εναρκτήρια συνεδρίαση του Ε.ΣΥ.Π: «Η δική μας πρόταση, πρόταση διεκδίκησης και πάλης της Αριστεράς, με βαθιές ιστορικές ρίζες, βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη, όπως καταγράφεται και από τις κατευθύνσεις της Μπολόνια, που θέλει την εκπαιδευτική διαδικασία πλήρως συνδεδεμένη και στην ουσία υποταγμένη στις επιδιώξεις της αγοράς. Ο πυρήνας της δικής μας εναλλακτικής πολιτικής για την παιδεία είναι η δημιουργία ολοκληρωμένων πολιτών με βαθιά μόρφωση, κριτική σκέψη, ικανότητα για συνεργασία, δυνατότητα να αμφισβητούν, να δημιουργούν.»[53]

Μέσα στο πλαίσιο των στόχων που έβαλαν τα δύο αστικά κόμματα (Ν.Δ, ΠΑΣΟΚ) οργανώθηκε και ο εθνικός διάλογος από το Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας.  Η  διεξαγωγή του έγινε σε συγκεκριμένα στάδια: α. συλλογή ζητημάτων του διαλόγου και ορισμός συγκεκριμένης διάταξης για τη συζήτησή τους, χωρίς ανάμειξη του Υπουργείου β. διαβούλευση μέσα από επιμέρους συμβούλια του Ε.ΣΥ.Π  γ. κατάθεση εισήγησης από τα επιμέρους συμβούλια στην ολομέλεια του Ε.ΣΥ.Π και παράλληλα η επιτροπή μορφωτικών υποθέσεων της Βουλής καταθέτει αντίστοιχη εισήγηση με τις προτάσεις και τις θέσεις των κομμάτων. Καρπός αυτής της διαδικασίας του διαλόγου υπήρξαν η έκδοση από το Ε.ΣΥ.Π δύο πορισμάτων για την τριτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και η διαμόρφωση του νέου νόμου –  πλαισίου για τα Α.Ε.Ι. [54]

Το κείμενο της αιτιολογικής έκθεσης του νόμου – πλαίσιο(ν. 3549/07), κάνοντας αναφορές στις απόψεις για οικονομία και κοινωνία της γνώσης[55] και τη Σύνοδο της Λισσαβόνας, εντάσσει τη μεταρρύθμιση της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης στην προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης για δική της ισχυροποίηση απέναντι στους άλλους ιμπεριαλιστικούς πόλους. Όπλο αυτής της ισχυροποίησης είναι η γνώση, την οποία η αιτιολογική έκθεση χαρακτηρίζει ως τον «κυριότερο φορέα της ανταγωνιστικότητας». Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση «… η Ευρώπη δεν μπορεί να ανταγωνιστεί άλλες προηγμένες οικονομίες ούτε στη βάση των φυσικών πόρων ούτε σε φτηνή εργασία αφού δεν σκοπεύει να αποποιηθεί το κοινωνικό της μοντέλο. Παράλληλα, χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, διαθέτουν όλο και μεγαλύτερο υψηλής εξειδίκευσης ανθρώπινο δυναμικό που προσφέρει χαμηλού κόστους υπηρεσίες  με αποτέλεσμα να «απειλούνται» οι οικονομικές δραστηριότητες που συνδέονται με τον  τριτογενή τομέα της οικονομίας, ο οποίος αποτελεί κύρια παραγωγική δραστηριότητα της Ευρώπης.»[56]

Καθοριστικής σημασίας είναι η διάταξη 5.1του νόμου για τη σύνταξη τετραετούς αναπτυξιακού προγράμματος των Α.Ε.Ι   Η διάταξη αυτή υποτάσσει πλήρως τη λειτουργία των ιδρυμάτων στο κράτος και τα οδηγεί στην εξυπηρέτηση των απαιτήσεων της αγοράς.[57] Στη συνέχεια ορίζεται ότι:  «Τα Α.Ε.Ι. επιχορηγούνται από το Κράτος για την εκπλήρωση της αποστολής τους με βάση γενικές αρχές που καθορίζονται σε συνεργασία μεταξύ Κράτους και Ιδρυμάτων, λαμβανομένων υπόψη και των τετραετών ακαδημαϊκών − αναπτυξιακών προγραμμάτων τους και των συναφθεισών προγραμματικών συμφωνιών.»[58] Η σύναψη επομένως προγραμματικών συμφωνιών, γίνεται προϋπόθεση της χρηματοδότησης των ιδρυμάτων.       

Ο διάλογος που οργανώθηκε στην αρχή της δεύτερης κυβερνητικής θητείας της Ν.Δ δεν μπόρεσε όμως να εξασφαλίσει την απαραίτητη  συναίνεση για την προώθηση του νέου κύκλου της αναδιάρθρωσης. Δεν απονέκρωσε τη δυναμική του εκπαιδευτικού χώρου, αντίθετα αναδείχθηκαν απ’ αυτόν σημαντικά κινήματα. Χαρακτηριστική περίπτωση η προσπάθεια αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος για τη δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Παρά την αρχική συναίνεση του ΠΑΣΟΚ, το όλο εγχείρημα ανατράπηκε μπροστά στον ανυποχώρητο αγώνα του φοιτητικού κινήματος, μεγάλου μέρους των πανεπιστημιακών (που εκφράζονταν από την τότε διοίκηση της Π.Ο.Σ.Δ.Ε.Π) και της εκπαιδευτικής κοινότητας.(απεργία  διαρκείας Δ.Ο.Ε, φθινόπωρο 2006)

Ε. Η συγκυρία μετά το Δεκέμβρη του 2008 :  Η προώθηση της αναδιάρθρωσης σε συνθήκες κρίσης

Ο διάλογος που εξήγγειλε ο Α. Σπηλιωτόπουλος , στις 23/1/09 ύστερα από τη συνάντηση με τον Κ. Καραμανλή έρχεται σε μια κρίσιμη κοινωνική και πολιτική συγκυρία.  Έρχεται ύστερα από την κοινωνική εξέγερση της νεολαίας  τον Δεκέμβρη του 2008 που άγγιξε συνολικά την πολιτική του συστήματος και έδειξε  τη μεγάλη χρεοκοπία του νεοφιλελευθερισμού, τόσο στην εκπαίδευση όσο και στην οικονομία. Η εξέγερση αυτή είναι τομή για τα μεταπολιτευτικά κοινωνικά και πολιτικά δεδομένα. Ο νέος διάλογος λειτούργησε ως απάντηση του αστικού πολιτικού συστήματος στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό κίνημα, που όλα αυτά τα χρόνια αναπτύχθηκε ως αντίπαλος στις επιλογές του στην εκπαίδευση.

Στη συγκυρία μετά τον Δεκέμβρη 2008, ζητούμενο για τον κοινωνικοπολιτικό συνασπισμό εξουσίας ήταν η  ανασυγκρότηση της ηγεμονίας του , ειδικά στο χώρο της εκπαίδευσης, όπου οι επιλογές του γνώρισαν αμφισβήτηση και ανατροπές. Αποτελεί πλέον προτεραιότητα για την κυρίαρχη πολιτική να προχωρήσουν νεοσυντηρητικού τύπου αλλαγές και στη βασική εκπαίδευση.

Στη σχετική συζήτηση στη Βουλή Ο Κ. Καραμανλής θα τονίσει ότι «οι αλλαγές στο Λύκειο και στο εξεταστικό αποτελούν μια καίριας σημασίας μεταρρύθμιση η οποία θέλουμε να προέλθει μέσα από κοινή συμφωνία κομμάτων και κοινωνίας».[59]

Σύμφωνα με τον Υπουργό Παιδείας της εποχής, ο διάλογος ξεκινάει από την αρχή και δεν έχει χρονικά όρια. Ο Α. Σπηλιωτόπουλος μάλιστα δηλώνει ότι η κυβέρνηση εισέρχεται χωρίς προαπαιτούμενα και δογματισμούς στο διάλογο και τονίζει ότι «είμαστε ανοιχτοί, tabula rasa».(βλ. alfavita. gr, Eπικαιρότητα – Ανακοινώσεις 15/01/2009) Προτεραιότητα αυτού του διαλόγου είναι το Λύκειο και αναγγέλθηκε για μια ακόμη φορά η αλλαγή του εξεταστικού συστήματος εισαγωγής στα Α.Ε.Ι.

Ο διάλογος έγινε με βάση συγκεκριμένο οργανωτικό σχήμα, όπως το πρότεινε ο Κ. Καραμανλής στη σχετική συζήτηση στη Βουλή. Πρότεινε τη σύσταση πολιτικής επιτροπής υψηλού επιπέδου η οποία θα στελεχώνεται από έναν βουλευτή – εκπρόσωπο κόμματος , τα μέλη της οποίας θα έχουν αμφίδρομη σχέση με τον Υπουργό Παιδείας. Θα μεταφέρουν τις ιδέες – προτάσεις των κομμάτων, αλλά και θα κάνουν  ενημέρωση των κομμάτων τους για την εξέλιξη του διαλόγου. Από εκεί και πέρα το Συμβούλιο Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης θα είναι υπεύθυνο για τη μελέτη και την επεξεργασία  των προτάσεων που θα υποβληθούν. Ειδική ομάδα θα μελετήσει τα πιο ενδιαφέροντα συστήματα σε διεθνές επίπεδο , και θα υποβάλλει στο Συμβούλιο και την Πολιτική Επιτροπή μια σχετική έκθεση , ενώ μια ομάδα εργασίας θ΄ αντλήσει πληροφορίες , αξιοποιώντας και το διαδίκτυο και θα μελετήσει και τις απόψεις ολόκληρης εκπαιδευτικής κοινότητας σχετικά με το θέμα αλλαγής του εξεταστικού.[60]

Πρόκειται για μια τεχνογραφειοκρατική διαδικασία που στηρίζεται σε επιτροπές ειδικών και με άμεση πολιτική εποπτεία από την κυβέρνηση. Αυτό εξασφαλίζει τον έλεγχο σ΄ όλα τα στάδια της διαδικασίας και την εξαγωγή των επιθυμητών συμπερασμάτων.

Την ιδεολογική φυσιογνωμία του διαλόγου θα οριοθετήσει ο τότε Υπουργός Παιδείας  με την ομιλία του στη Βουλή. Θα κάνει λόγο για κρίση στην Παιδεία  επειδή κυριάρχησε ο λαϊκισμός και για ένα εκπαιδευτικό σύστημα που υποφέρει από ιδεοληψίες του παρελθόντος.[61]Προφανώς με τη χρήση του ιδεολογήματος του λαϊκισμού εννοεί την ύπαρξη κοινωνικών δικαιωμάτων μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Η δημοσιοποίηση  του «Πορίσματος» του τελευταίου εθνικού διαλόγου[62] (23/11/09) έδειξε τις προτεραιότητες της σημερινής αστικής πολιτικής, που έχουν να κάνουν με την αλλαγή της βασικής εκπαίδευσης (πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας). Αυτό κυρίως εκφράζεται με τη πρόταση του πορίσματος για εκπόνηση νέων αναλυτικών προγραμμάτων  και με τις προτεινόμενες αλλαγές στο εξεταστικό σύστημα. Το κείμενο αποτελεί συνέχεια των νεοσυντηρητικών προτάσεων και εγχειρημάτων της προηγούμενης δεκαετίας στην εκπαίδευση, ορίζοντας ως άξονες των μεταρρυθμίσεων τη συνεχή αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήματος με στόχο την ποιότητα (με ακαθόριστο περιεχόμενο), τη συνέχεια (των πολιτικών της αγοράς) και την κοινωνική συνοχή (της υπαρκτής κοινωνικής πραγματικότητας)

Το «Πόρισμα» κάνει λόγο για την ύπαρξη ανισοτήτων στο εκπαιδευτικό  σύστημα, τις οποίες όμως αποφεύγει να προσδιορίσει με συγκεκριμένο τρόπο. Παρά την αναγνώριση της ύπαρξης εκπαιδευτικών ανισοτήτων, στο κείμενο απουσιάζει η οποιαδήποτε αναλυτική αναφορά για τη σχολική διαρροή στην ελληνική υποχρεωτική εκπαίδευση, που αποτελεί και την πιο ακραία έκφραση εκπαιδευτικής ανισότητας. Η διαρροή εντοπίζεται μόνο στην τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση, ενώ αποτελεί συνολικότερο εκπαιδευτικό και κοινωνικό πρόβλημα. Η ύπαρξη ανισοτήτων αποσιωπάται ακόμα από το «Πόρισμα» και στην περίπτωση του συστήματος εισαγωγής στην ανώτατη εκπαίδευση, παρά το γεγονός ότι η επιστημονική έρευνα έχει τεκμηριώσει και για την ελληνική πραγματικότητα τον κοινωνικό χαρακτήρα της επιλογής.[63]

Ένας πρώτος βασικός άξονας αλλαγών για τον οποίο γίνεται λόγος στο κείμενο είναι αυτός που αφορά τα Αναλυτικά Προγράμματα και τα σχολικά βιβλία. Προτείνεται η εκπόνηση νέων αναλυτικών προγραμμάτων και ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου του εκπαιδευτικού με έναν μεγαλύτερο βαθμό διδακτικής ελευθερίας από αυτόν που του προσφέρουν τα σημερινά προγράμματα, τα οποία χαρακτηρίζονται ασφυκτικά. Η σύνταξη νέων αναλυτικών προγραμμάτων πρέπει σύμφωνα με το κείμενο να στηρίζεται σε βασικούς μορφωτικούς στόχους, όπως η ποιότητα της προσφερόμενης σχολικής εκπαίδευσης και η ελευθερία του δασκάλου για την επίτευξη στόχων. Το προτεινόμενο αναλυτικό πρόγραμμα θα περιλαμβάνει υποχρεωτικά και επιλεγόμενα μαθήματα, καθώς και ζώνη πολιτισμού. Το σημερινό αναλυτικό πρόγραμμα θα αντικαταστήσει ένα εθνικό πλαίσιο στόχων μάθησης με ταυτόχρονη«σε κάποιο βαθμό δυνατότητα προσαρμογής του προγράμματος σπουδών σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο»[64]. Η πρόταση αποτελεί αλλαγή θεμελιακής σημασίας, καθώς η διαμόρφωση εθνικού πλαισίου μαθησιακών στόχων ανοίγει το δρόμο για ανταγωνισμό και κατηγοριοποίηση των σχολικών μονάδων και ταυτόχρονα προσαρμογή του περιεχομένου της εκπαίδευσης στην τοπική και περιφερειακή οικονομία , δηλ. στα τοπικά επιχειρηματικά συμφέροντα. Σύμφωνα με τους συντάκτες του «Πορίσματος» με τις προτάσεις αυτές «αλλάζει το τοπίο της συγκεντρωτικής ομοιομορφίας και δημιουργούν (οι θέσεις του πορίσματος Χ.Ρ) τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της σχολικής πολυτυπίας στη χώρα μας. Με άλλα λόγια δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για να πάμε σε σχολεία με ιδιαίτερο στίγμα και διακριτή ταυτότητα» [65]

Το προτεινόμενο σχέδιο αλλαγής του αναλυτικού προγράμματος μπορεί να λειτουργήσει ως θεμέλιο για την επιβολή παραπέρα νεοφιλελευθέρων κατευθύνσεων στην εκπαίδευση, όπως η ελεύθερη επιλογή σχολείου και χρηματοδότησή του με βάση την ανταπόκρισή του στις απαιτήσεις των επιχειρήσεων. Είναι ξεκάθαρη η θέση του κειμένου να φύγουν  τα σχολεία από το καθεστώς των τυπικά ισότιμων όρων λειτουργίας σε εθνικό επίπεδο (συγκεντρωτική ομοιομορφία) , που χαρακτήριζε την εκπαίδευση στην εποχή του κράτους πρόνοιας και να περάσουμε σε σχολικές μονάδες που οι όροι λειτουργίας τους θα εξαρτώνται από το κοινωνικο οικονομικό περιβάλλον στο οποίο εντάσσονται(πολυτυπία).Να δημιουργηθεί δηλαδή ένα ταξικά διαφοροποιημένο σχολικό δίκτυο σε γεωγραφικό επίπεδο.

Το ζήτημα της διδακτικής ελευθερίας του εκπαιδευτικού είναι αρκετά πολύπλοκο και δεν διασφαλίζεται με απλές διακηρύξεις. Αντίθετα στα πλαίσια  αναβαθμισμένων διαδικασιών αξιολόγησης και προσαρμογής του σχολείου σε τοπικά επιχειρηματικά συμφέροντα, οι παραδοσιακές εξαρτήσεις μπορούν να ενισχυθούν μαζί με την προσθήκη καινούργιων.

Η πρόταση για αλλαγή του αναλυτικού προγράμματος γίνεται χωρίς καμιά αποτίμηση των σημερινών αναλυτικών προγραμμάτων και της συνεισφοράς τους στην παιδεία. Τι άραγε προσέφεραν τα Δ.Ε.Π.Π.Σ και τα Α.Π.Σ (2001) και η εκδοχή της διαθεματικότητας που πρότειναν; Ποιες συνθήκες μάθησης δημιούργησαν τα νέα σχολικά βιβλία και οι διδακτικοί στόχοι που περιλαμβάνουν; Οι συντάκτες του «Πορίσματος» σιωπούν σ΄ αυτό το σημείο. Η ιδεολογικοπολιτική  πάντως στόχευση των προγραμμάτων είναι συγκεκριμένη και ξεκάθαρη : «προώθηση κοινών στρατηγικών για την εκπαίδευση στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης»[66], «διατήρηση της κοινωνικής συνοχής μέσα από την παροχή ίσων ευκαιριών και την καλλιέργεια κοινών στάσεων και αξιών» [67].Ακόμα το κείμενο του «Πορίσματος», αναφερόμενο στη διαμόρφωση των αναλυτικών προγραμμάτων, προσπαθεί να εξισορροπήσει ανάμεσα στους παραδοσιακούς στόχους εθνικής διαπαιδαγώγησης (διατήρηση της εθνικής και πολιτισμικής μας ταυτότητας) και στους νέους, που προέρχονται από το πλαίσιο της διεθνοποίησης, (συνειδητοποιημένος πολίτης της Ευρώπης, πολίτης της κοινωνίας της γνώσης). Η διαμόρφωση ισορροπίας ανάμεσα στους δύο αυτούς προσανατολισμούς της κυρίαρχης ιδεολογίας είναι σήμερα ζητούμενο με ιδιαίτερη βαρύτητα.

Πρέπει ακόμα να σχολιαστεί από το ‘’Πόρισμα’’ και το ζήτημα της πρόσβασης στην Ανώτατη Εκπαίδευση και ο ρόλος που προτείνεται στο Λύκειο. Το ‘’Πόρισμα’’ διαπιστώνει την ανάγκη ν’ αποδεσμευτεί το Λύκειο από τις εισαγωγικές εξετάσεις για τα Α.Ε.Ι για ν΄ αποχτήσει ως ανώτερη βαθμίδα της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης παιδευτική αυτοτέλεια και ισχυρή μορφωτική ταυτότητα,[68] την οποία όμως δεν προσδιορίζει ούτε με γενικό τρόπο. Πως τελικά προσδιορίζεται ο ιδιαίτερος μορφωτικός ρόλος και η παιδευτική αυτοτέλεια του Λυκείου; Αρκεί απλά η αποδέσμευση του από τις Πανελλαδικές εξετάσεις, αν τελικά επιτευχθεί κάτι τέτοιο, για να διαμορφωθεί αυτόνομος παιδευτικός και μορφωτικός ρόλος; Πως θεμελιώνεται κοινωνικά μια τέτοια προοπτική για το Λύκειο;

Ο ρόλος του Λυκείου στην οικονομική παραγωγή έχει απαξιωθεί σε μεγάλο βαθμό και στο βαθμό που υπάρχουν εξετάσεις για την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, είτε στο εσωτερικό του Λυκείου γίνονται αυτές είτε με την ολοκλήρωση των σπουδών, η εκπαιδευτική διαδικασία της λυκειακής βαθμίδας θα εξακολουθήσει να είναι  υποταγμένη στις απαιτήσεις των εξετάσεων.

Το ‘’Πόρισμα’’ θεωρεί ότι δεν υπάρχει  «δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης των αποφοίτων του Λυκείου στα Α.Ε.Ι χωρίς εξετάσεις»[69] , ενώ η πρόταση που έγινε από τον εκπρόσωπο του ΠΑΣΟΚ για το εθνικό απολυτήριο (κεντρική διεξαγωγή των εξετάσεων, θέματα σταθμισμένης δυσκολίας από σχετική τράπεζα, καθορισμός μαθημάτων και συντελεστών βαρύτητας από τα Ιδρύματα) θα έχει ως αποτέλεσμα τη σκλήρυνση της εξεταστικής διαδικασίας και την ένταση της ταξικής επιλογής.

Ο διάλογος για την αλλαγή του εξεταστικού συστήματος δεν έχει να κάνει με μορφωτικές και κοινωνικές ανάγκες των μαθητών σήμερα, αλλά με την επίλυση χρόνιων αντιφάσεων της κυρίαρχης πολιτικής στην εκπαίδευση. Έχει να κάνει με την ύψωση νέων φραγμών στην πορεία προς τα Α.Ε.Ι. Ακόμα και η ελεύθερη πρόσβαση είναι ένα σοβαρό θέμα, που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χωριστά από το θέμα των εργασιακών δικαιωμάτων των πτυχίων. Δεν αποτελεί από μόνη της πρόταση άμβλυνσης της ταξικής επιλογής, αλλά χρειάζεται να συνοδεύεται από συγκεκριμένες θέσεις υπεράσπισης των εργασιακών δικαιωμάτων των πτυχίων. [70]

Το βασικό πρόβλημα που έχει ν’ αντιμετωπίσει  σήμερα η κυρίαρχη πολιτική στη βασική εκπαίδευση  είναι αυτό της κατανεμητικής αστάθειας του εκπαιδευτικού μηχανισμού, της αδυναμίας του  δηλαδή να ελέγξει τη ροή του μαθητικού πληθυσμού και να την  κατανείμει ανάλογα με τις απαιτήσεις του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας. Απέναντι σ’ αυτό το πρόβλημα προτάθηκαν δυο λύσεις: α. η λύση του κλειστού πανεπιστημίου με δραστική μείωση του φοιτητικού πληθυσμού, ώστε να είναι ευκολότερη η κατανομή του στις αντίστοιχες θέσεις του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας και β. η λύση του ανοίγματος – μεγαλύτερης μαζικοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με ταυτόχρονη προσπάθεια απαξίωσης των εργασιακών δικαιωμάτων των πτυχίων. Ως απάντηση στην κρίση διαλέχτηκε η δεύτερη λύση. Ωστόσο δεν αρκεί η απαξίωση των εργασιακών δικαιωμάτων των αποφοίτων των ΑΕΙ για ν’ απαντηθεί αποτελεσματικά η κατανεμητική αστάθεια του εκπαιδευτικού μηχανισμού. Χρειάζεται η αναδιοργάνωση του μηχανισμού της βασικής εκπαίδευσης με  κατεύθυνση την ενίσχυση  της κοινωνικής επιλογής.

ΣΤ. Συμπερασματικά

Οι εθνικοί διάλογοι οργανώθηκαν ως τακτικές προώθησης της κυρίαρχης πολιτικής είτε στη φάση που αυτή έκανε την αποφασιστική στροφή από τη σοσιαλδημοκρατία στο νεοσυντηρητισμό(1986 -1988) είτε όταν η πολιτική των αναδιαρθρώσεων αντιμετώπισε σοβαρές δυσκολίες στην επιβολή σημαντικών επιλογών της (1991,2006) ή γενικευμένη αμφισβήτηση (Δεκέμβρης 2008). Αποτελούν επομένως τακτικές του κράτους για τη νομιμοποίηση και εφαρμογή πολιτικών του που συναντούν κοινωνικές αντιστάσεις.

Αν το εκπαιδευτικό και το ευρύτερο κοινωνικό κίνημα έχει κάτι ανάγκη σήμερα, αυτό δεν είναι οι διάλογοι – χειραγώγηση του Υπουργείου Παιδείας , αλλά το δικό του διάλογο με διαφορετικά αιτήματα και ιεραρχήσεις και με άλλα υποκείμενα στη συζήτηση. Ένας τέτοιος διάλογος θα συνδέει την ανάγκη της αντίστασης στη σύγχρονη καπιταλιστική αναδιάρθρωση με τη δημιουργία ενός σχεδίου για τη σύνδεση της εκπαιδευτικής αλλαγής με τη σοσιαλιστική κοινωνική προοπτική.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Υπουργείο Παιδείας: Το Πόρισμα Συμβουλίου πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης  Προτάσεις του Συμβουλίου Πρωτοβάθμιας  και δευτεροβάθμιας  εκπαίδευσης προς την Υπουργό Παιδείας κ. Α. Διαμαντοπόυλου. 23/11/09 , www.alfavita.gr

[2] Υπουργείο Παιδείας : Τελετή παράδοσης – παραλαβής από τον κ. Άρη Σπηλιωτόπουλο στην κα Άννα Διαμαντοπούλου, ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ , 7/10/2009 www.alfavita.gr

[3] , Χρ. Κάτσικας (2006) Εκπαιδευτική πολιτική ΠΑΣΟΚ και ΝΔ: Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος περ. ΟΥΤΟΠΙΑ, 71 και  Χρ. Ρέππας (2006) , Νεοφιλελευθερισμός με κοινωνικό προσωπείο και δημοκρατικό περιτύλιγμα Οι Θέσεις του ΠΑΣΟΚ για την Παιδεία , περ. Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης , τευχ. 76-77

[4]  Κ. Μπυσί – Γκλυκσμάν ( 1984) Ο Γκράμσι και το Κράτος , εκδ. ΘΕΜΕΛΙΟ ,  σελ. 125

[5] Σχετικά με την έννοια της ηγεμονίας , Λ. Γκρούππι (1977) : Η έννοια της ηγεμονίας στον Γκράμσι , εκδ. ΘΕΜΕΛΙΟ, Αθήνα, σελ. 84

[6] Για την περίοδο αυτή βλ. Σπ. Σακελλαρόπουλος (2001) , Η Ελλάδα στη Μεταπολίτευση Πολιτικές και Κοινωνικές Εξελίξεις 1974- 1988 , εκδ. Α.Α. Λιβάνη , Αθήνα,  σελ. 411-  495

[7] Η στροφή της εκπαιδευτικής πολιτικής προς νεοσυντηρητικές κατευθύνσεις  σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο γίνεται  τη δεκαετία του ’80.  Σχετικά με το ζήτημα αυτό M.Apple (2008) , Η Επίσημη Γνώση , εκδ. Επίκεντρο , Θεσσαλονίκη  , σελ. 89 – 119

[8] Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ν. 1566/85. Με τους στόχους της εκπαίδευσης που θεσμοθετεί  θέλει οι μαθητές «να συνειδητοποιούν την κοινωνική αξία και ισοτιμία της πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας» , να συνειδητοποιούν δηλ. την  πραγματικότητα  της καπιταλιστικής κοινωνίας αντίθετα από τα δομικά της χαρακτηριστικά.(διάκριση και ανισοτιμία χειρωνακτικής – πνευματικής εργασίας)

Για την εκπαιδευτική πολιτική της πρώτης περιόδου βλ. Χ.Νούτσος (1986), Ιδεολογία και Εκπαιδευτική Πολιτική εκδ. ΘΕΜΕΛΙΟ , Αθήνα  και  τη συνολικότερη μέχρι το 1989 Χ. Νούτσος, (1990) Η πράσινη οκταετία στην Εκπαίδευση, ΣΥΓΚΥΡΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, εκδ. περ.  Ο ΠΟΛΙΤΗΣ, Αθήνα, σελ. 96 – 101. Επίσης Χ. Κάτσικας  – Κ.Θεριανός (2007), Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης , εκδ. Σαββάλας  , Αθήνα  , σελ. 244  – 260

[9] Αυτή την κατεύθυνση εκφράζει  η ομιλία του Α.Τρίτση , στην τελετή ανάληψης των καθηκόντων του ως  Υπουργού Παιδείας στις 24.4.1986 Σύμφωνα με τον Α.Τρίτση: «Ελλάδα και Παιδεία είναι έννοιες ταυτόσημες – και αυτό ενυπάρχει στην παγκόσμια συνείδηση σε όλες τις εποχές». Η Ανάκτηση της Ελληνικής Παιδείας , Ομιλία – Ανακοίνωση  του Αντώνη Τρίτση, Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων στη Συνάντηση με την Ελληνική Εκπαιδευτική Ηγεσία, Παλαιό Πανεπιστήμιο Αθηνών , Αθήνα, 8 Ιουλίου 1987. βλ. Γ. Μοσχόπουλος – Σ. Μπουζάκης,  (2005) Α.Τρίτση, Ανέκδοτα Κείμενα για την Παιδεία εκδ. Gutenberg,   Αθήνα, σελ. 102 Για την ιδεολογική και πολιτική λειτουργία της έννοιας του εθνικού συμφέροντος R. Miliband (1984), Το Κράτος στην Καπιταλιστική   Κοινωνία, εκδ. Πολύτυπο , Αθήνα, σελ. 274

[10] Η. Ιωακείμογλου – Γ.Μηλιού (1986), Κρίση και λιτότητα. Η ανάκληση του σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου , περ. ΘΕΣΕΙΣ, τευχ. 14 , σελ. 7-24

[11] Χρ. Κάτσικας – Κ. Θεριανός (2007) , Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης ,  οπ.παρ. σελ. 248

[12] Η στροφή στην έννοια της «εσωτερικής μεταρρύθμισης» και στην έννοια της «ποιότητας» έχει να κάνει με τη μετατόπιση της προβληματικής για την εκπαίδευση σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Σε τέτοιες εποχές είναι αδύνατη η ικανοποίηση αιτημάτων που έχουν να κάνουν με την εξωτερική μεταρρύθμιση του συστήματος, λόγω του αυξημένου κόστους τους. Επιπλέον με τη στροφή σε ζητήματα «ποιότητας» είναι ευκολότερη η μετατόπιση της ευθύνης στο εκπαιδευτικό σώμα για την αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης. Αν στην εποχή του κράτους πρόνοιας η αποδοτικότερη λειτουργία της εκπαίδευσης αναζητείται μέσα  από την βελτίωση των όρων εργασίας στα δεσμευτικά πλαίσια των πολιτικών της λιτότητας αναζητείται με την εντατικοποίηση των όρων εργασίας.

Για το ζήτημα αυτό βλ. την ανάλυση του Δ. Μαυροσκούφη (1988), Το Μεταπολεμικό κράτος πρόνοιας και οι εκπαιδευτικοί, περ. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ τευχ. 40, σελ. 64 – 78

[13] Βλ. Χρ. Δούκας (1997) Εκπαιδευτική Πολιτική και Εξουσία  Η περίπτωση της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών (1982- 1994), εκδ. ΓΡΗΓΟΡΗ , Αθήνα ,  σελ 101

[14] Χρ. Δούκας (1997), Εκπαιδευτική Πολιτική και Εξουσία, κ.λ.π , οπ. παρ.,  σελ. 105

[15]. Υ.Π.Ε.Π.Θ : Συνάντηση της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων με τις Ομοσπονδίες των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ( Δ.Ο.Ε , Ο.Λ.Μ.Ε , Ο.Ι.Ε.Λ.Ε , Ο.Λ.Τ.Ε.Ε ) Αθήνα 2/12/1986

[16] Γ. Μαυρογιώργος (1987), Ο διαρκής εθνικός διάλογος για την Παιδεία. Ρομαντική πρωτοβουλία ή αρχιτεκτονική διαμόρφωσης της κοινής γνώμης ; περ. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ,  τευχ. 33,  σελ. 14- 17

[17] Υ.Π.Ε.Π.Θ : Εθνικός Διάλογος για την Παιδεία Οι εκπαιδευτικοί και το σχολείο  στο Μοσχόπουλος – Μπουζάκης Α. (2005) Τρίτσης Βασικά κείμενα για την Παιδεία , εκδ. Gutenberg,     Αθήνα, σελ. 266- 273 , εδώ 268- 272

[18] Υ.Π.Ε.Π.Θ : Πολιτικός Διάλογος για την Παιδεία , Αθήνα 2/12/1986 Αρ. Πρ. Υ.368 , στο Γ. Μοσχόπουλος –Σ. Μπουζάκης(2005) Α.Τρίτση Βασικά κείμενα για την Παιδεία  , οπ. παρ. σελ. 201-208

[19] Υ.Π.Ε.Π.Θ : Πολιτικός Διάλογος για την Παιδεία, οπ. παρ., 202-203

[20] Υ.Π.Ε.ΠΘ :  Πολιτικός  κ.λ.π , οπ. παρ. 205- 206

[21] Α.Τρίτση : Οι Μαθητές φορείς της νέας εποχής στην αυγή της 3^ης χιλιετίας (εισήγηση του Α.Τρίτση στα μαθητικά συμβούλια κατά την έναρξη του Διαλόγου)  στο Γ. Μοσχόπουλος – Σ. Μπουζάκης (2005), Αντώνη Τρίτση Ανέκδοτα κείμενα για την Παιδεία, εκδ. Gutenberg ,Αθήνα  σελ. 215-227

[22] Α.Τρίτση : Οι Μαθητές φορείς της νέας εποχής κ.λ.π,  οπ. παρ., σελ 219

[23]  Α.Τρίτση : οπ. παρ.,  σελ. 220

[24] Αναλυτικότερα γι ΄ αυτό βλ. M. Apple (1993), Εκπαίδευση και Εξουσία, εκδ. Παρατηρητής , Θεσσαλονίκη, Θ. Αλεξίου (2002), Εκπαίδευση , Εργασία και Κοινωνικές Τάξεις Το ιστορικό – θεωρητικό  πλαίσιο ,  εκδ. Παπαζήση , Αθήνα  M. Sartup   (2006), Μαρξισμός  και  Εκπαίδευση, εκδ. Επίκεντρο , Θεσσαλονίκη  , Γ. Μηλιός(1993), Εκπαίδευση και Εξουσία , Κριτική της καπιταλιστικής εκπαίδευσης, Αθήνα

[25]  Α.Τρίτση : οπ. παρ., σελ. 221

[26] Υ.Π.Ε.Π.Θ : Σύνδεση Πανεπιστημίου – Βιομηχανίας – παραγωγής για την είσοδο στη νέα εποχή Αθήνα 2/2/1987  στο Μοσχόπουλος – Μπουζάκης : οπ. παρ. σελ. 244-248

[27] Α. Παπανδρέου: Το ΠΑΣΟΚ μπροστά στο παρόν και το μέλλον της Ελλάδας (ιδεολογικό Μανιφέστο του ΠΑΣΟΚ) ,  Σοσιαλιστική Θεωρία και Πράξη , τευχ. 8  Αύγουστος 1988 , σελ. 36  Σχετικά με τους προσανατολισμούς του προγραμματικού αυτού κειμένου Τ. Φωτόπουλος (1993), Η νεοφιλελεύθερη συναίνεση και η κρίση της οικονομίας της ανάπτυξης, εκδ. γόρδιος , Αθήνα  σελ. 221-226

[28] Για τη σχέση του εθνικισμού με το νεοφιλελευθερισμό και τον ανταγωνισμό των αγορών βλ. D. Harvey (2007): Νεοφιλελευθερισμός Ιστορία και   Παρόν, εκδ. Καστανιώτη , Αθήνα  σελ. 121- 123

[29]  Α.Τρίτσης, Ομιλία – Ανακοίνωση του στο παλαιό  Πανεπιστήμιο Αθηνών με τον τίτλο  «Η Ανάκτηση της ελληνικής Παιδείας»  8.7.1987. περιλαμβάνεται στο Γ. Μοσχόπουλος – Σ.  Μπουζάκης , οπ. παρ. σελ. 295- 307

[30] Α Τρίτσης οπ. παρ.  Στην ομιλία αυτή  η εθνικιστική έξαρση θα εκφραστεί ανοιχτά  «πρέπει να κατανοήσουμε ότι η μοίρα μας είναι να είμαστε υπόλογοι για τον κόσμο – την οικουμένη – που δημιουργήσαμε στο πέρασμά μας πάνω στη γη από τότε που συγκροτηθήκαμε ως συνειδητή – παιδευτική οντότητα»(σελ. 299), ενώ για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του ’76 θα γίνει η διατύπωση ότι « δεν πιστεύουμε ότι στην επιδίωξή της μεταρρύθμισης εκείνης περιλαμβάνονταν η σχεδόν πλήρης αποκοπή του έθνους από το γλωσσικό παρελθόν του και ο ζηλωτικός περιορισμός στη σημερινή γλώσσα και την αναπόφευκτη στενότητά της» (σελ. 304), (η υπογράμμιση δική μου. Χ.Ρ)

[31] Η επαναφορά θα γίνει το 1992 με Υπουργό Παιδείας τον Γ. Σουφλιά και πρόεδρο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου τον καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη.

[32] Όπως σημειώνει ο A. Gramsci « κάθε φορά που βγαίνει στην επιφάνεια το γλωσσικό ζήτημα, σημαίνει ότι μπαίνουν μια σειρά από άλλα προβλήματα: όπως η διαμόρφωση και η διαπλάτυνση της διευθύνουσας τάξης , η ανάγκη να καθοριστούν πιο βαθιές και σίγουρες σχέσεις ανάμεσα στις διευθύνουσες ομάδες και στην εθνικολαϊκή μάζα», δηλ. να ξαναοργανωθεί η πολιτιστική ηγεμονία» A. Gramsci (1981), Λογοτεχνία και εθνική ζωή , εκδ. Στοχαστής , Αθήνα  , σελ. 305

[33] Οι θέσεις του Υπουργείου διατυπώθηκαν την εποχή αυτή σε συγκεκριμένα κείμενα: Εθνικός Διάλογος για τη Παιδεία Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Προτάσεις Υπουργείου για τα επείγοντα θέματα, ΥΠΕΠΘ, 1991 και Εθνικός Διάλογος για τη Παιδεία. Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Β΄ μέρος  Προτάσεων του Υπουργείου, ΥΠΕΠΘ, 1992

[34] Γ. Σουφλιάς(1991), Εθνικός Διάλογος για την Παιδεία , ΥΠΕΠΘ, σελ. 3

[35] Αναστασία Παμουκτσόγλου, (2003) Θεσμοί Αξιολόγησης  στο  Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα. Ο Ρόλος του Παιδγωγικού Ινστιτούτου  (1990-1993),  2^ο Διεθνές Συνέδριο  Η Παιδεία στην Αυγή του 21^ου αιώνα Εργαστήριο Ιστορικού Αρχείου Νεοελληνικής και Διεθνούς Εκπαίδευσης,

[36] Τα στοιχεία δίνονται από τον Χρ. Δούκα στο βιβλίο του Εκπαιδευτική Πολιτική και Εξουσία , οπ. παρ σελ. 138 και βασίζονται σε αρχεία της Ο.Λ.Μ.Ε

[37] Α.Φατούρου (1993), Παιδεία: Οικουμενική Συμφωνία αντιεκπαιδευτικής κατεύθυνσης, περ. ΑΝΤΙΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ,  τευχ. 22 , Χειμώνας  σελ. 8

[38] Α.Φατούρου (1993) \, Παιδεία : Οικουμενική Συμφωνία κλπ , οπ. παρ.  σελ. 8-9

[39] Οι θέσεις του συγκεκριμένου χώρου για τα θέματα της εκπαίδευσης την περίοδο αυτή διατυπώνονται στο πρόγραμμά του που δημοσιεύτηκε στο  Ριζοσπάστη (6-4-89) και με το κείμενο  Για μια δημοκρατική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση , Ριζοσπάστης 25-5-1989. Η βασική πρόταση του προγράμματος είναι οι « ριζικές δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις» του σχολείου στα πλαίσια της «νέου τύπου ανάπτυξης που έχει ανάγκη η χώρα μας» η οποία  προτείνεται  να πραγματοποιηθεί με ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας και « με συμπράξεις με το ξένο κεφάλαιο σε αμοιβαία και επωφελή βάση». Για τα ιδεολογήματα της ‘’νέου τύπου ανάπτυξης’’ και του ‘’προοδευτικού εκσυγχρονισμού’’ και τα πολιτικά τους αποτελέσματα την περίοδο αυτή βλ.  Ε. Μπιτσάκη (1992), Ένα φάντασμα πλανιέται , εκδ. Στάχυ , Αθήνα  , το κεφάλαιο «η συνδιαχείριση της κρίσης», σελ. 377- 388

[40] Α.Φατούρου , Παιδεία Οικουμενική κλπ. , οπ. παρ.,  σελ. 9

[41] Α.Φατούρου , οπ. παρ. σελ. 9

[42] Ενδεικτικά βλ. Δ. Γιατζόγλου «… η χώρα αντιμετωπίζει την πρόκληση της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, που επιταχύνεται μετά από τις αποφάσεις του Μάαστριχτ την ίδια στιγμή που η κοινωνία μας βυθίζεται στο τέλμα μιας παρακμής με ιστορικές διαστάσεις… Ο εκσυγχρονισμός είναι για μας σήμερα το υποχρεωτικό και ταυτόχρονα προνομιακό πεδίο για μια νέα έμπνευση, για ένα νέο αναγεννητικό όραμα που θα συνεγείρει όλες τις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις και θα κερδηθεί  ο ενεργητικός ρόλος της χώρας προς την Ευρωπαϊκή Ενοποίηση.» Δ. Γιατζόγλου, στο Ο.Λ.Μ.Ε (1993), Ο Εκπαιδευτικός μπροστά στην Ευρώπη που αλλάζει. Αθήνα, σελ. 60 – 63, εδώ 61- 63 βλ. επίσης την τοποθέτηση του Θ. Βλάχου στο συνέδριο της Ο.Λ.Μ.Ε (1991), Εκπαίδευση και 1992 Προοπτικές και Επιπτώσεις , Αθήνα  σελ. 25-28 και του Μ. Ανδρουλάκη, στο Ο.Λ.Μ.Ε (1993) Ευρωπαϊκή Ενοποίηση και Ελληνική Εκπαίδευση , Αθήνα σελ. 59-65. Για την ιδεολογικοπολιτική διάσταση της έννοιας του εκσυγχρονισμού την περίοδο αυτή βλ. Ε. Μπιτσάκη (1989), Ρήξη ή Ενσωμάτωση ; ,  εκδ. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ , Αθήνα  , σελ. 252 – 255

[43] Β. Κοντογιαννόπουλος(1991), Παιδεία εκσυγχρονισμός υπό αναστολή , εκδ. Gutenberg,    Αθήνα,   σελ. 27

[44] Το κείμενο στο μεγαλύτερό του μέρος περιλαμβάνεται  στο άρθρο του Γ. Μαυρογιώργου (1991), Ένα Πόρισμα – τεκμήριο στην υπηρεσία του Διαλόγου , περ. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ σελ. τευχ.57,  22-24

[45] Γ. Μαυρογιώργου(1991) ,  Ένα Πόρισμα – Τεκμήριο κ.λ.π , οπ. παρ. , ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, τευχ. 57,  σελ. 23

[46] Την αποδοχή σε γενικές γραμμές του οργανωτικό πλαίσιο του διαλόγου από το Πόρισμα  δηλώνει ο Γ. Σουφλιάς στη  Βουλή (πρακτικά συνεδρίασης 23^ης Απριλίου)  (Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων : Προς τα κόμματα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα , 1/8/1991 Α.Π 621)

[47] Για τους στόχους του εξαγγελλομένου εθνικού διαλόγου της εποχής βλ. την ομιλία του Κ. Καραμανλή στα Πρακτικά της Βουλής , ΙΑ΄ Περίοδος (Προεδρευομένης Δημοκρατίας) Σύνοδος Α΄ , Συνεδρίαση ΝΣΤ΄ , Δευτέρα , 8 Νοεμβρίου 2004 και τις ομιλίες Κ. Καραμανλή και Μ. Γιαννάκου κατά την εναρκτήρια για τον εθνικό διάλογο του Ε.Σ.Υ.Π  στο Υ.Π.Ε.Π.Θ – Ε.Σ.Υ.Π: Ομιλίες στην εναρκτήρια συνεδρίαση του Ε.Σ.Υ.Π , Αθήνα , Ιανουάριος 2005

[48] Βλ. σχετικά Υπουργείο Ανάπτυξης  – Ειδική Γραμματεία Ανταγωνιστικότητας (2005), Στρατηγική της Λισσαβόνας Στόχοι και Πορεία Επίτευξης τους , Αθήνα , Ιανουάριος , σελ.13- 15

[49] Πρακτικά της Βουλής , ΙΑ΄ Περίοδος (Προεδρευομένης  Δημοκρατίας) Σύνοδος Α΄ , Συνεδρίαση ΝΣΤ΄  Δευτέρα, 8 Νοεμβρίου 2004 , www. alfavita.gr

[50] Ομιλία Κ. Καραμανλή 8/11/2004 , Πρακτικά της Βουλής ΙΑ ΄ κ.λ.π  , www. alfavita. gr

[51] Ομιλία Κ. Καραμανλή 8/11/2004 οπ. παρ. , www. alfavita. gr

[52] Εθνικός διάλογος για την Παιδεία: προϋποθέσεις και προοπτικές , Συνέντευξη της Μ.Δαμανάκη , βουλευτή Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ , περ.  η λέσχη των ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΏΝ , τευχ. 32 , Ιούλιος – Δεκέμβριος 2004 , σελ. 12

[53] Συνασπισμός της Αριστεράς των Κινημάτων  και της Οικολογίας,  Ομιλία του προέδρου του  ΣΥΝ Αλέκου Αλαβάνου  στην πανηγυρική έναρξη των εργασιών του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας , Γραφείο Τύπου 21/1/2005,  στο Υ.Π.Ε.ΠΘ – Ε.Σ.Υ.Π (2005) , Ομιλίες κατά την εναρκτήρια συνεδρίαση του Ε.Σ.Υ.Π , Αθήνα  – Ιανουάριος. σελ. 19-22 , εδώ 20.  Η συνολική πρόταση του ΣΥΝ την περίοδο αυτή για την εκπαίδευση περιλαμβάνεται στο Σχέδιο – Πρόταση του ΣΥΝ με την ευκαιρία της σύγκλισης του Ε.Σ.Υ.Π (2004), Για μια Δημοκρατική Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση , Αθήνα , Ιανουάριος

[54].Υπουργείο Εθνικής Παιδείας Και Θρησκευμάτων, Ομιλία Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων κας. Μαριέττας Γιαννάκου Στην Έναρξη του Εθνικού Διαλόγου Παιδείας ,  21 /1/ 2005 http://www.ypepth. gr

[55] Για την κριτική αυτών των απόψεων που αποτελούν την επιχειρηματολογία μεταρρυθμίσεων σε εθνικά και ευρωπαϊκά κείμενα εκπαιδευτικής πολιτικής βλ. Κ. Σταμάτης (2005) , Η «Αβέβαιη Κοινωνία» της γνώσης , εκδ. Σαββάλας , Αθήνα, Θ. Αλεξίου, (2006) Ιδεολογικές συνιστώσες της «κοινωνίας της γνώσης» Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης, τ. 76-77

[56]  Υ.Π.Ε.Π.Θ : Αιτιολογική έκθεση του Νόμου Πλαισίου για τα  Α.Ε.Ι ,  www.aei –tei.gr

[57] Το σημείο αυτό  είναι ενδεικτικό των σχέσεων του νεοφιλελευθερισμού με το κράτος. Για το θέμα αυτό βλ. Μ. Apple (2002),  Εκσυγχρονισμός και συντηρητισμός στην Εκπαίδευση,  εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ , Αθήνα  σελ.101 Για τη μεταρρύθμιση στην ελληνική ανώτατη εκπαίδευση βλ.Κάτσικας Χ – Π. Σωτήρης (2003) , Η Αναδιάρθρωση του Ελληνικού Πανεπιστημίου Από την Μπολόνια στην Πράγα και στo Βερολίνο , Αθήνα   και Γ. Σταμάτης (2008), Ο νεοφιλελεύθερος εναγκαλισμός του Πανεπιστημίου,  εκδ. Κ. Ψ. Μ, Αθήνα

[58] Ν.3549/ 07 ΦΕΚ 69 / 20 /03/2007   αρθρ. 5 παρ. 2

[59] Κ. Καραμανλής, Κοινή συμφωνία για την Παιδεία , Ομιλία στη Βουλή 23 Ιανουαρίου 2009 , www. alfavita. gr

[60] Κ. Καραμανλής ,Κοινή συμφωνία  οπ. παρ , 23/01/2009, http://www.alfavita.gr

[61] A. Σπηλιωτόπουλος,  Ομιλία στη Βουλή, οπ. παρ. 23/01/2009

[62] Υπουργείο Παιδείας , Διαβίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Το Πόρισμα του Συμβουλίου Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, www. alfavita.gr

[63] Ανάμεσα σε άλλες έρευνες  Γ. Κοντογιαννοπούλου – Πολυδωρίδη (1995-96), Κοινωνιολογική Ανάλυση της Ελληνικής Εκπαίδευσης Οι Εισαγωγικές Εξετάσεις , τομ. Ι-ΙΙ ,  εκδ. Gutenberg  Αθήνα  και πιο πρόσφατα Ε. Σιάνου – Κύργιου (2006), Εκπαίδευση και Κοινωνικές Ανισότητες Η μετάβαση από τη Δευτεροβάθμια στην Ανώτατη Εκπαίδευση, Αθήνα, Λιάμπας Τ – Τουρτούρας Χ (2008) , Ταξική διαφοροποίηση και Κοινωνική Αναπαραγωγή στο Ενιαίο Λύκειο, περ. ΑΝΤΙΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, 87, , σελ. 65-78

[64] Υπουργείο Παιδείας , Διαβίου Μάθησης και Θρησκευμάτων , Το Πόρισμα του Συμβουλίου Πρωτοβάθμιας κ.λ.π , οπ. παρ. σελ. 3

[65] Υπουργείο Παιδείας , Διαβίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Το Πόρισμα του Συμβουλίου κ.λπ. σελ. 4

[66] Υπουργείο Παιδείας , Διαβίου Μάθησης και Θρησκευμάτων,  Το Πόρισμα  κ.λ.π.  σελ. 4.

[67] Υπουργείο Παιδείας , Διαβίου Μάθησης , οπ. παρ. σελ. 3

[68] Υπουργείο Παιδείας κ.λ.π , οπ. παρ. σελ. 6

[69] Υπουργείο Παιδείας κ.λ.π οπ. παρ. σελ. 6

[70] Για την κοινωνική διάσταση της ελεύθερης πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση βλ Ελένη Σιάνου – Κύργιου (2006) Κοινωνία της γνώσης και διεύρυνση της συμμετοχής στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Αναβάθμιση δεξιοτήτων ή υποβάθμιση πτυχίων; στο ‘Κοινωνία της γνώσης’ Ιδεολογία και πραγματικότητα, Ίδρυμα Σ. Καράγιωργα και Τομέας Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ιωάννινα, σελ. 35-50 , Κ.Θεριανός (2008) , Διεύρυνση της Ανώτατης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα: Μείωση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων ή «αποκλεισμός μέσα από την ένταξη» ; περ. Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης , τευχ. 87 , σελ. 36 – 40

ΧΡ. ΡΕΠΠΑΣ

www.chrreppas.blogspot.com

Ποιητική Βραδιά στην αυλή του Λαογραφικού Μουσείου

Ο τομέας Πολιτισμού του Περιβαλλοντικού και Πολιτισμικού Συλλόγου «Ο Άγιος Λεόντιος» σε συνεργασία με το Σύλλογο Γυναικών Αίγινας, διοργάνωσε σήμερα, Κυριακή 4 Ιουλίου, ποιητική βραδιά με παρουσίαση σύγχρονων ποιητών που έζησαν και ζουν στην Αίγινα και απαγγελία παλαιών και νέων έργων τους, στην όμορφη αυλή του Λαογραφικού Μουσείου.

Ανάμεσα στους 32 ποιητές που παρουσιάστηκαν ήταν και η Κική Σαραντάκου. Ακούστηκαν τα ποιήματά της «Τα χέρια της μάνας μου» και «Δόνηση σεισμική».

Το «Φιστίκι» ήταν εκεί και πήρε τα παρακάτω -εντελώς ερασιτεχνικά- βιντεάκια από τις απαγγελίες:

Από αριστερά: Κική Σαραντάκου, Φραγκίσκος Κάππος, Τούλα Πρωτονοταρίου, Μίμης Σαραντάκος

Ο φίλος μου ο ΑΘΑΝΣ (Βαγγέλης Αθανασίου)

Γράφει ο Δημήτρης Σαραντάκος

Την είδηση την έμαθα την ώρα που «ανοίγαμε» τον Κλήδονα, στην αυλή του Λαογραφικού και τόσο πικράθηκα, που σχεδόν έπαψα να συμμετέχω και έμεινα να παρακολουθώ παθητικά την, κατά τα άλλα εξαιρετική, αναβίωση του εθίμου. Γιατί ο Βαγγέλης Αθανασίου δεν ήταν μονο ο προικισμένος σκιτσογράφος, ούτε ο παλιός μου φίλος, ήταν ένας πολύ ζωντανός άνθρωπος, που πολλά προσέφερε στην Αίγινα.

Εκεί εντάσσεται και η ανιδιοτελής προσφορά του σε όλους τους πολιτιστικούς και άλλους συλλόγους της Αίγινας. Πολλά καλαίσθητα  «ημερολόγια» διαφόρων συλλόγων, που κυκλοφόρησαν στο παρελθόν είναι έργα του. Αλλά πάντα ήταν πρόθυμος να βοηθήσει όποιον το ζητούσε.

Θυμάμαι το εξής περιστατικό. Ήμουν τότε πρόεδρος του Μορφωτικού και το θεατρικό του τμήμα ανέβαζε το μονόπρακτα «Φασκέλωστα και βράστα» του Σουρή. Είχαν προηγηθεί ο «Καποδίστριας», ο «Λεπρέντης» τα μονόπρακτα «Γαμπροί και πατερούληδες» του Τσέχωφ, λαμπρές παραστάσεις όλες τους, με σκηνοθέτη τον Μάνο Βενιέρη.

Σε ένα από τα μονόπρακτα αυτά, που σατίριζε την πατριδοκαπηλία, στο σκηνικό περιλαμβανόταν πέντε πορτραίτα αγωνιστών του 21, που τα έφτιαξε και τα παραχώρησε γνωστός ζωγράφος της Αίγινας (ονόματα σε λέμε). Το πρόβλημα όμως δημιουργήθηκε όταν ο σκηνοθέτης με δικιά του πρωτοβουλία, έγραψε στο κάτω μέρος των πορτραίτων το όνομα εκείνου που εικόνιζαν. Ο ζωγράφος το θεώρησε περίπου ιεροσυλία και ακολούθησε καυγάς με τον σκηνοθέτη, που κράτησε δυο ολόκληρες ώρες και τέλειωσε με την απόσυρση των πέντε πορτραίτων από τον ζωγράφο. Έτσι, δυο μέρες πριν από την πρεμιέρα βρεθήκαμε χωρίς τις εικόνες των αγωνιστών, ουσιαστικά δηλαδή χωρίς σκηνικό.

Στην απελπισία μου πήρα στο τηλέφωνο, στις ένδεκα τη νύχτα, τον Βαγγέλη και ζήτησα τη συνδρομή του. Την επομένη, όταν συναντηθήκαμε, μου είπε το γνωστό ανέκδοτο, με τον Εβραίο που δε μπορούσε να κοιμηθεί γιατί χρωστούσε λεφτά σε έναν άλλο Εβραίο και με κατηγόρησε πως με παρόμοιο τρόπο του μεταβίβασα την αγωνία μου και δεν έκλεισε μάτι όλη τη νύχτα! Δεν έμεινε όμως μόνο άγρυπνος, αλλά ζωγράφιζε συνεχώς ως το πρωί και την αρχή της επόμενης μέρας και έτσι το ίδιο βράδυ είχαμε άλλα πέντε πορτραίτα στη θέση των αποσυρθέντων και το ανέβασμα του έργου προχώρησε με επιτυχία.

Το ιστορικό της υπόθεσης το καταχώρησε εμμέτρως, το διακόσμησε με σκίτσα του και μου το χάρισε. Το ανακάλυψα προχτές στα χαρτιά μου όταν  έμαθα την είδηση του ξαφνικού θανάτου του Βαγγέλη. Από τότε γίναμε φίλοι και όταν άρχισα να εκδίδω το «Φιστίκι», ως περιοδικό, ο Βαγγέλης, υπογραφόμενος ΑΘΑΝΣ, έγινε ένας από τους τρεις ταχτικούς και πολύτιμους σκιτσογράφους του.

Φιλοδοξώ κάποτε να συγκεντρώσω και να εκδώσω  σε μορφή λευκώματος, όλα τα σκίτσα αλλά και τα κείμενα του Βαγγέλη, που έχω στα χέρια μου, σαν ελάχιστη προσφορά στη μνήμη του.

Σκίτσο του Αθάνς (από το http://aegina.4mg.com)

Μερικά πρώτα συμπεράσματα

Άρθρο που δημοσιεύτηκε στις 26/6 στην εφημερίδα «Πολίτης» της Λέσβου
Γράφουν, ο Δημήτρης και η Αγγελική Σαραντάκου

Το συνέδριο του Συνασπισμού ανήκει πια στην ιστορία. Σε μας, όπως άλλωστε πιστεύουμε και σε πολλούς οπαδούς, φίλους και μέλη του, όλη αυτή η υπόθεση δημιούργησε πολλά ερωτηματικά και άφησε κάποια στυφή γεύση, αναφορικά με την κατάσταση που επικρατεί στην Αριστερά.

Ένα μεγάλο ερωτηματικό αφορά τη στάση των εκπροσώπων της ανανεωτικής πτέρυγας. Εδώ δε μπορούμε να μην επισημάνουμε μιαν αντίφαση: Λένε πως είναι δημοκράτες και δεχόμαστε πως είναι ειλικρινείς όταν ισχυρίζονται κάτι τέτοιο. Είναι όμως και συνεπείς; Γιατί, από τον καιρό του αθάνατου ορισμού που έδωσε ο Περικλής στον Επιτάφιο, Δημοκρατία είναι, να κυβερνούν οι πολλοί και όχι οι λίγοι. Εδώ οι φίλοι της ανανεωτικής πτέρυγας τα χαλάνε. Δέχονται τις δημοκρατικές διαδικασίες, εφόσον τους συμφέρουν, διαφορετικά τις αγνοούν ή τις παρακάμπτουν.

Δεύτερο ερωτηματικό αφορά το πώς βλέπουνε τον Συνασπισμό: Σαν ένα καινούργιο κόμμα, που προέκυψε από τη συνεργασία του ΚΚΕ και της ΕΑΡ, μετά το «κοινό πόρισμα» των Κύρκου – Φλωράκη ή σαν μετεξέλιξη του «Εσωτερικού»; Φοβόμαστε πως οι φίλοι της ανανεωτικής πτέρυγας πιστεύουν το δεύτερο και αυτό αποτελεί το μεγάλο λάθος τους, γιατί μετά την αποχώρηση του κουκουέ της Παπαρήγα από τον ενιαίο Συνασπισμό, ένα πολύ μεγάλο μέρος κομμουνιστών παρέμεινε σ΄ αυτόν. Πρέπει λοιπόν να το πάρουν απόφαση οι φίλοι αυτοί: Ο Συνασπισμός δεν αποτελεί μετεξέλιξη του κουκουέ εσωτερικού. Τέρμα!

Το τρίτο ερωτηματικό γεννιέται από κάποια αυταρέσκεια, για να μην τη χαρακτηρίσουμε έπαρση, που διακρίνουμε στη στάση και στα λεγόμενα πολλών από τους ηγέτες της ανανεωτικής πτέρυγας. Με ποια φόντα θέλουν να είναι καθοδηγητές; Ποιες επιτυχίες έχουν να παρουσιάσουν στον τομέα αυτόν; Γιατί η πικρή αλήθεια είναι πως η ιστορία τους, τα τελευταία τριάντα χρόνια, δεν έχει να παρουσιάσει κάτι τέτοιο!

Δεν αποφεύγουμε τον πειρασμό να υπενθυμίσουμε τα λόγια του υποδιοικητή Μάρκος, των Ζαπατιστών, που είχε πει: «Εμείς δεν κάνουμε τον καθοδηγητή του λαού. Δε νομίζουμε πως έχουμε τέτοιο δικαίωμα. Ποιος μας το έδωσε στο κάτω κάτω; Έχουμε στρατό, έχουμε όπλα, όχι για να πάρουμε την εξουσία, αλλά για να εμποδίσουμε τον κυβερνητικό στρατό να καταστρέψει, όσα μόνοι τους και με δικιά τους πρωτοβουλία φτιάχνουν οι χωρικοί».

Πέρασε πια ο καιρός των χαρισματικών ηγετών, των φωτισμένων καθοδηγητών, που ξέρουν το «μυστικό» και θα μας οδηγήσουν στη λύση. Πέρασε επίσης και ο καιρός των κομμάτων που ξέραμε. Δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της εποχής μας. Χρειαζόμαστε ένα κόμμα νέων ανθρώπων, με νέες ιδέες και νέα ταχτική. Ένα κόμμα που η ηγεσία του θα αλλάζει υποχρεωτικά κάθε 4, ή 8 το πολύ, χρόνια. Ένα κόμμα χωρίς πυραμιδική οργάνωση, με την ηγεσία στην κορυφή να καθοδηγεί και τις μάζες στη βάση να ακολουθούν. Ένα κόμμα που τα μέλη του δε θα συνεδριάζουν κάθε βδομάδα, αλλά θα λειτουργούν κάθε μέρα. Κυρίως όμως ένα κόμμα νέων (στην ηλικία και στα μυαλά) ανθρώπων.

Τι καλά που θα ήταν αν το νέο καταστατικό του Συνασπισμού προέβλεπε  την υποχρεωτική ανανέωση  των μελών της ηγεσίας σε τακτά χρονικά διαστήματα. Να καθιέρωνε τη χρήση της Πληροφορικής και του Διαδικτύου στις διαδικασίες επικοινωνίας των μελών και της ηγεσίας. Να δημιουργούσε μια τιμητική «Γερουσία», χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες αλλά με καθαρά συμβουλευτικό χαρακτήρα, στην οποία να μπαίνανε όλα τα παλιά (ηλικίας άνω των 65 χρόνων) στελέχη, για να προσφέρουν την πείρα και τις γνώσεις τους, χωρίς όμως να διοικούν το κόμμα.